Senność po zjedzeniu posiłku, zwłaszcza obfitego, to powszechne zjawisko, którego doświadcza wielu z nas. Często po dawce ciężkiego jedzenia nasz poziom energii spada, a my odczuwamy potrzebę odpoczynku. Senność po jedzeniu może mieć różne przyczyny i wpływać na jakość naszego codziennego funkcjonowania. Jeśli jej doświadczasz, warto zastanowić się, co może wywoływać ten stan, jak można mu zapobiegać oraz jak znaleźć równowagę między zaspokajaniem głodu a zachowaniem pełnej witalności w ciągu dnia.
Fizjologia człowieka – dlaczego po jedzeniu chce nam się spać?
Odczuwanie chwilowego spadku energii po spożyciu dużego posiłku lub niezbyt dobrze skomponowanego nie zawsze musi być powodem do niepokoju. Odczuwanie senności po jedzeniu jest stanem fizjologicznym, który naturalnie występuje po dostarczeniu dużej porcji węglowodanów i tłuszczów, czyli typowego niedzielnego obiadu. Decyduje o tym kilka mechanizmów biologicznych.
Po zakończonym posiłku organizm aktywuje układ parasympatyczny, który jest odpowiedzialny za trawienie i przyswajanie dostarczonych składników odżywczych. Zwiększa się ilość krwi transportowanej do jelit, a sam proces trawienia wymaga znacznych wydatków energetycznych. W efekcie dochodzi do obniżenia ciśnienia krwi i zmniejszenia aktywności ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza mózgu, co może prowadzić do uczucia senności.
Energia obecna w zjadanym pożywieniu zwiększa poziom glukozy we krwi, co z kolei stymuluje trzustkę do wydzielania insuliny. Odgrywa ona kluczową rolę w metabolizmie cukrów i składników odżywczych oraz utrzymaniu stałego poziomu energii. Pobudza komórki ciała, zwłaszcza mięśniowe i tłuszczowe, do pobierania dostarczanej glukozy oraz wspomaga przekształcanie jej nadmiaru do glikogenu, który organizm magazynuje w wątrobie. Insulina wspomaga także transport tryptofanu – aminokwasu dostarczanego z jedzeniem – do mózgu. Jest on prekursorem serotoniny, neuroprzekaźnika, który wpływa na lepszy nastrój, relaksację, ale także wzmaga senność. Wyższe poziomy tryptofanu, m.in. po daniach bogatych w węglowodany, mogą naturalnie powodować, że chce nam się spać po posiłku.
Kolejnym fizjologicznym czynnikiem, wzmagającym senność po jedzeniu są hormony, takie jak cholecystokinina i leptyna, odpowiedzialne za odczuwanie sytości. Informując organizm, że jest najedzony, wyciszają układ nerwowy i ośrodek głodu, ułatwiając odprężenie oraz zmniejszając poziom stresu.
Nadmierna senność po posiłku – główne przyczyny senności
Choć w niektórych przypadkach uczucie senności po obfitym posiłku jest całkowicie naturalne, wyróżniamy pewne sytuacje, w których warto przyjrzeć się bliżej temu problemowi. Nadmierne zmęczenie i spadki energii mogą być objawem różnego rodzaju zaburzeń hormonalnych lub chorób metabolicznych, które wymagają konsultacji z lekarzem.
Jeśli zauważysz nagłą, wyraźną różnicę w poziomie energii w ciągu dnia i stałe występowanie silnej senności po spożytym posiłku – warto przyjrzeć się temu bliżej i skonsultować się z lekarzem. W krótkim czasie problem może się nasilić i stać uciążliwy. Już podstawowe badania krwi pomogą wskazać ewentualne przyczyny zwiększonej senności, takie jak:
- cukrzyca, insulinooporność, hipoglikemia reaktywna i inne zaburzenia gospodarki cukrowej,
- problemy z tarczycą,
- nieprawidłowa praca trzustki,
- wahania ciśnienia tętniczego krwi,
- zaburzenia snu,
- choroby jelit.
Senność po jedzeniu a cukrzyca i insulinooporność
Jedną z coraz częściej występujących przyczyn senności po jedzeniu są zaburzenia w metabolizmie glukozy i insuliny, powodujące zbyt wysoki poziom cukru we krwi lub jego szybki spadek. Takie objawy najczęściej występują u osób chorych na cukrzycę typu I lub cierpiące na insulinooporność – stan, gdy komórki ciała przestają reagować na działanie insuliny. W rezultacie po posiłku, gdy poziom glukozy we krwi wzrasta, trzustka produkuje więcej insuliny, aby kompensować, niestety z miernym skutkiem. Z kolei w przypadku cukrzycy, trzustka nie produkuje wystarczającej ilości insuliny i poziom cukru utrzymuje się na zbyt wysokim poziomie, powodując ospałość. Inne symptomy, które mogą sugerować problemy z gospodarką cukrową, to nadmierne pragnienie, gwałtowny przyrost lub spadek masy ciała, zaburzenia koncentracji, drgania rąk i słabe samopoczucie.
Po posiłku chce ci się spać? Może to być objaw niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy jest schorzeniem, w którym gruczoł nie produkuje wystarczającej ilości hormonów – tyroksyny i trójjodotyroniny. Jeśli taki stan trwale się utrzymuje, może prowadzić do innych objawów, takich jak permanentne zmęczenie, przyrost masy ciała, zimne dłonie i stopy, suchość skóry, zaburzenia hormonalne i spowolnienie procesów poznawczych. Uczucie senności po posiłku również może być jednym z objawów choroby.
Hormony tarczycowe regulują pracę całego organizmu, w tym procesy metaboliczne. W przypadku niedoczynności tarczycy cały metabolizm organizmu spowalnia. Zaczynamy odczuwać konsekwencje opóźnionej pracy układu pokarmowego i przyswajania składników odżywczych oraz dyskomfort jelitowy, co z kolei może powodować uczucie ciężkości i wzmożonej senności w ciągu dnia. W razie odczuwania podobnych objawów należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który zleci wykonanie podstawowych badań hormonów tarczycy.
Nadmierna senność po jedzeniu a hipoglikemia reaktywna
Hipoglikemia reaktywna to zaburzenie gospodarki cukrowej, w którym stężenie glukozy we krwi gwałtownie spada, na kilka godzin po spożyciu posiłku. Często schodzi poniżej poziomu referencyjnego, co może prowadzić do uczucia senności, a nawet omdlenia. Organizm próbuje reagować na gwałtowny spadek poziomu glukozy we krwi, zwiększając produkcję hormonów stresu, takich jak adrenalina i kortyzol, które powodują uczucie niepokoju, drżenie rąk i senność. Ponadto w stanie hipoglikemii możemy doświadczać bólu i zawrotów głowy, zimnych potów, kłucia serca, kołatania i ogólnego osłabienia.
Senność po jedzeniu a problemy z trzustką
Kolejne przyczyny senności po posiłku są związane ze schorzeniami trzustki, pełniącej ważną rolę w procesie trawienia i metabolizmu. Może to być niedoczynność trzustki, związana ze zbyt niską produkcją enzymów trawiennych, zaburzenia produkcji insuliny, dzięki której transportowane są składniki odżywcze i glukoza, zapalenie trzustki, a nawet nowotwór.
Inne przyczyny ospałości po posiłku
Poza wymienionymi wyżej chorobami i zaburzeniami, uczucie senności po jedzeniu może być związane z przyjmowanymi lekami. Będą to m.in. środki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne, przeciwbólowe czy regulujące ciśnienie.
Kluczowym czynnikiem powodującym nadmierną senność w ciągu dnia i nadmierny wzrost poziomu glukozy we krwi jest nieprawidłowa dieta. Posiłki z dużą ilością węglowodanów, szczególnie prostych, bogate w tłuszcze, a ubogie w błonnik i białko powodują nagły wyrzut insuliny, obciążają trzustkę i układ trawienny, prowadząc do zaburzeń i wahania poziomu energii. Jeśli chce Ci się spać po jedzeniu, koniecznie przyjrzyj się swojej diecie. Być może to właśnie na talerzu znajdziesz przyczynę przewlekłej senności i znacznego wzrostu poziomu glukozy.
Źródła:
- Dąbrowski A., Budowa i funkcje trzustki, https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/trzustka/51046,budowa-i-funkcje-trzustki (dostęp: 18.10.2023).
- Hipoglikemia (niedocukrzenie) – objawy, przyczyny i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/65984,niedocukrzenie-hipoglikemia (dostęp: 18.10.2023).
- Kresser C., Postprandial Somnolence: Why a “Food Coma” Happens, https://kresserinstitute.com/postprandial-somnolence-why-a-food-coma-happens/ (dostęp: 18.10.2023).
- Lizończyk I., Jośko-Ochojska J., Związek zaburzeń snu z nadwagą i otyłością wśród młodzieży, “Hygeia Public Health” 2016, nr 51(4), s. 322-328.
- Pawłowski M., Hipoglikemia reaktywna, https://podyplomie.pl/medycyna/15611,hipoglikemia-reaktywna (dostęp: 18.10.2023).
- Wichniak A., Hipersomnie (nadmierna senność), https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/71407,hipersomnie-nadmierna-sennosc (dostęp: 18.10.2023).
- Wiercińska M., Objawy cukrzycy – pierwsze, najczęstsze i nietypowe objawy cukrzycy, https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/295454,objawy-cukrzycy-pierwsze-najczestsze-i-nietypowe-objawy-cukrzycy (dostęp: 18.10.2023).
- Wnęk D., Przewodnik po zdrowych węglowodanach, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/137020,przewodnik-po-zdrowych-weglowodanach (dostęp: 18.10.2023).
