Strach przed ciemnością i potworami czającymi się w szafie czy pod łóżkiem to coś, co dobrze znamy z bajek i dziecięcych opowieści. Choć taki lęk faktycznie dość często pojawia się u dzieci, bywa też poważnym problemem zaliczanym do fobii. Dolegliwość może przybierać różne formy i poziomy intensywności, a także wywoływać szereg konsekwencji takich, jak: zaburzenia snu, bezsenność, napady lękowe, chroniczne zmęczenie, a nawet utrudnienie kontaktów międzyludzkich. Czym jest patologiczny lęk przed ciemnością i co odczuwa osoba cierpiąca na nyktofobię? W jaki sposób wyleczyć ten rodzaj zaburzenia psychicznego i jak rozpoznać schorzenie? Sprawdź, co warto wiedzieć o tego rodzaju panicznym strachu i w jaki sposób pomóc sobie oraz swoim najbliższym.
Nyktofobia – co to jest?
Nyktofobia określana jest często również jako skotofobia lub achluofobia. To rodzaj patologicznego strachu i paniki odczuwanych podczas przebywania w ciemnym pomieszczeniu lub w ciemności. Fobia dotyczy nie tylko zamykanych pomieszczeń, takich jak dom czy pokój, lecz także ciemności na otwartej przestrzeni. Paniczny lęk przed ciemnością może więc utrudniać przebywanie w pokoju bez włączonego nocą światła, ale też w skrajnych przypadkach opuszczenie domu po zmroku.
Jednoznaczne stwierdzenie nyktofobii nie zawsze jest oczywiste. To, że boimy się ciemności, jest w pewien sposób naturalne i bywa uzasadnione. Niekiedy lęk może mieć podłoże traumatyczne. Osoba, która została napadnięta po zmroku, będzie bała się wychodzić z domu wieczorem. Dopiero stopniowe przyzwyczajanie się czy psychoterapia mogą pomóc zażegnać problem.
Początkowo dzieci kierują się sygnałami wysyłanymi przez własne mechanizmy obronne, mające korzenie w ewolucji. Mózg człowieka ewoluuje o wiele wolniej niż cywilizacja. Ciemność oznaczała niegdyś realne zagrożenie, na które ludzie pierwotni musieli odpowiednio reagować. Mózg dziecka działa na podobnej zasadzie.
Często też lęk przed ciemnością u dzieci pojawia się po obejrzeniu lub wysłuchaniu strasznej bajki. Straszenie dziecka, chociażby żartobliwe, duchami czy potworami może wywołać podobny efekt. Bywa, że chroniczny lęk przeradza się właśnie w nyktofobię. Osoby nią dotknięte nie są w stanie przebywać w zaciemnionych miejscach i boją się wstawać w nocy np. do toalety. Brak jakichkolwiek bodźców wzrokowych powoduje dodatkowy stres, napięcie i poczucie panicznej niepewności.
Lęk przed ciemnością – przyczyny nyktofobii
Występowanie zaburzeń psychicznych z rodzaju fobii, w tym nyktofobii, miewa wiele przyczyn. Powody występowania lęków u każdej osoby mogą mieć innych charakter i tym samym inne podłoże. Najczęściej jednak wyróżnia się dwie specyficzne grupy przyczyn takiego stanu. Nieuzasadniony lęk przed ciemnością najczęściej wynika z:
- traumatycznych wydarzeń i doświadczeń związanych z ciemnością,
- nieprzepracowanego strachu przed ciemnością w okresie dzieciństwa.
W pierwszym przypadku lęk jest skutkiem karania dziecka poprzez zamykanie go w ciemnym pomieszczeniu lub traumatycznego zajścia w ciemnym otoczeniu (wypadek samochodowy, napad). W drugim przypadku strach u dzieci rośnie wraz z nimi i towarzyszy im także w dorosłości. Takie osoby często nie pozbywają się fobii do końca życia. No nyktofobii dołączają objawy lękowe i różne instynktowne zachowania, które niekiedy prowadzą do depresji. Osoby te często odczuwają też tzw. lęk antycypacyjny, czyli strach pojawiający się już na samą myśl o ciemności.
W przypadku występowania podobnej traumy i jej objawów u siebie czy najbliższych warto poszukać profesjonalnej pomocy. Na początku dobrze jest skorzystać z możliwości wykonania specjalnych testów psychologicznych przeprowadzanych przez specjalistów.
Objawy nyktofobii
Głównym objawem nyktofobii – zarówno u dorosłych, jak i dzieci – jest lęk przed ciemnością. Osoby z tym zaburzeniem śpią przy włączonym świetle. Może to się wydawać mało istotne, jednak bywa, że ciągła ekspozycja podczas snu na oświetlenie powoduje istotne zaburzenia dobowego rytmu snu. Gdy taki stan trwa dłużej, trudniej jest się wyspać, dochodzi do zaburzeń gospodarki hormonalnej i depresyjnych.
Charakterystycznym objawem nyktofobii jest też lęk antycypacyjny. Wyobrażanie sobie sytuacji, w której nastąpiłby brak światła, znacznie zwiększa lęk, wycofanie i powoduje rezygnację z uczestniczenia w życiu towarzyskim.
Jeżeli nyktofobik znajdzie się nagle w zaciemnionym miejscu, może wystąpić u niego atak paniki oraz inne objawy psychosomatyczne takie, jak: podwyższone tętno, przyspieszony oddech, trudności w oddychaniu, nudności i wymioty, dreszcze, a nawet utrata przytomności.
Problem wymagający interwencji specjalisty to stan, kiedy strach zaczyna zakłócać codzienne życie, wpływa na relacje z otoczeniem, powoduje niewysypianie się i występowanie innych nieprzyjemnych dolegliwości. W takiej sytuacji należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem, który podejmie właściwe działania i wdroży stosowną terapię.
Leczenie nyktofobii – jak opanować lęk przed ciemnością?
Najgorszym, co można zrobić, jest próba udowadniania osobie chorej, że przebywanie w ciemności niczym jej nie grozi. Zamykanie – czy to dorosłych, czy dzieci – w ciemnym pokoju może pogłębić traumę i wywołać szok u chorego.
Najlepszym sposobem i jedyną metodą, która może przynieść pozytywne rezultaty i być jednocześnie bezpieczną formą leczenia, jest psychoterapia. Najczęstsze formy terapeutyczne w leczeniu nyktofobii to:
- Terapia implozywna polegająca na konfrontacji chorego z ciemnością w kontrolowanych warunkach, podczas której pacjent ma za zadanie pokonać swój lęk w obliczu znalezienia się w skrajnej sytuacji, m.in. takiej jak obecność w ciemnym pokoju. Ma to na celu uświadomienie choremu braku zagrożenia wynikającego z faktu wszechobecnej ciemności.
- Terapia poznawczo-behawioralna zakładająca istnienie fobii w związku z głęboko zakorzenionym konfliktem wewnętrznym. Sposobem na wyjście z problemu w tej sytuacji jest analiza osobowości i własnych zachowań oraz zrozumienie mechanizmu strachu.
- Desensytyzacja – stopniowe przyzwyczajanie do przebywania w ciemności i lęku w kontrolowanych warunkach.
W zaawansowanych przypadkach stosuje się również środki farmakologiczne, najczęściej preparaty przeciwlękowe i antydepresyjne. Jednak nawet wtedy podstawową formą leczenia jest regularny udział chorego w psychoterapii.
FAQ
Co to jest nyktofobia?
Nyktofobia, nazywana też achluofobią lub skotofobią, objawia się silnym lękiem przed ciemnością. Fobia ta wpływa bezpośrednio na jakość życia i codzienne funkcjonowanie osoby cierpiącej na tę przypadłość. Strach przed ciemnością może wywoływać u takiej osoby ataki paniki lub skłaniać ją do spania przy włączonym świetle, co wpływa na jakość snu.
Dlaczego boimy się ciemności?
Strach przed ciemnością to instynktowna obawa przed nieznanym i przez tysiąclecia chroniła człowieka przed realnym zagrożeniem. Jeśli jednak strach przyjmuje formę patologiczną, mowa o nyktofobii, która znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie człowieka.
Czy strach przed ciemnością to choroba?
Obawa przed ciemnością jest naturalną reakcją, związaną z naszym instynktem, który ostrzega nas przed realnymi zagrożeniami. Ciemność ogranicza nasze możliwości poznawcze, a więc budzi w człowieku niepewność. Problem pojawia się jednak wówczas, gdy strach przyjmuje formę patalogiczną. Wówczas mowa o zaburzeniu zwanym nyktofobią. Zaburzenie to należy leczyć.
Jak leczyć strach przed ciemnością?
W przypadku patologicznego strachu przed ciemnością, zwanego nyktofobią, należy skonsultować swój stan ze specjalistą. Psychiatra może zalecić farmakoterapię, jeśli zaburzenie znacząco wpływa na funkcjonowanie pacjenta. Pomocna może okazać się również psychoterapia, która umożliwi wypracowanie technik relaksacyjnych.
Źródła:
- Ziółkowski Przemysław. Fobia u dzieci w wieku szkolnym. „Nauka i Społeczeństwo. Przegląd nauk społecznych, technicznych, medycznych i pedagogicznych”1 (2020): 65–80.
- Gajda Emilia, Wanot Bartosz, Biskupek-Wanot Agnieszka. Zaburzenia snu. „Problemy zdrowia publicznego”. T 1 (2020): 36–45.
- Reiter Małgorzata. Diagnoza fobii społecznej u osób dorosłych. Rzetelne metody oceny klinicznej oraz narzędzia diagnostyczne. „Rozprawy Społeczne”4 (2021): 110–124.
- Mujeeb Sana, Muhammad Hafeez Javed, Tayyaba Arshad. Aquabot: a diagnostic chatbot for achluophobia and autism. „Int J Adv Comput Sci Appl” 8.9 (2017): 39–46.
