Zaburzenia snu: rodzaje, przyczyny i leczenie dyssomnii

Sen jest zjawiskiem fizjologicznym występującym w sposób cykliczny w rytmie dobowym, naprzemiennie z okresem czuwania. Potrzeba odpoczynku jest niepodważalna, a wszelkie zaburzenia snu są powodem nieprawidłowego funkcjonowania organizmu i przyczyniają się do rozwoju wielu schorzeń. Niestety różnego rodzaju zaburzenia, w tym dyssomnie dotyczące niewłaściwej ilości i jakości snu, są zjawiskiem powszechnym, coraz częściej występującym u ludzi w każdym wieku. Dowiedz się więcej!

 

Klasyfikacja Zaburzeń Snu ICD-10 i ICSD-2

Rola snu, jego funkcje i przebieg od dawna są tematami poruszanymi w środowisku medycznym. Pierwsza klasyfikacja zaburzeń snu powstała w 1979 roku, ale bardziej precyzyjną opracowała Amerykańska Akademia Snu w 2005 roku. Tak zwana Międzynarodowa Klasyfikacja zaburzeń snu ICSD-2 obejmuje osiem podstawowych kategorii, a każda z nich kolejne podkategorie. Łącznie klasyfikacja ta zawiera kilkaset jednostek chorobowych z zakresu zaburzeń snu.

W Polsce natomiast nieprawidłowości związane ze snem ujmowane są w klasyfikacji ICD-10, zgodnie z którą wyróżnia się organiczne zaburzenia (G47), a także zaburzenia nieorganiczne (F51). Pierwsze z nich umieszczone są w kategorii chorób układu nerwowego. Mowa o nich wówczas, gdy przyczyną nieprawidłowości związanych ze snem są inne schorzenia. Z kolei drugie znalazły miejsce w kategorii chorób psychicznych. Są to wszelkie nieprawidłowości ze snem rozpatrywane jako odrębne schorzenie, których główną przyczyną są czynniki emocjonalne.

Zaburzenia snu ICD-10 w kategorii G47 (organiczne) to:

• zaburzenia zasypiania i utrzymania snu (bezsenność),
• hipersomnia (nadmierna senność),
• zaburzenia rytmu snu i czuwania (zespół opóźnienia faz snu, nieregularny rytm snu i czuwania),
• bezdech senny (ośrodkowy i obturacyjny),
• narkolepsja i katalepsja,
• inne (Zespół Kleina-Levina),
• nieokreślone,
• obiektywny, niezdrowy rozkład snu i czuwania.

Z kolei dolegliwości ICD w kategorii F51 (nieorganiczne) to:

• bezsenność nieorganiczna,
• hipersomnia nieorganiczna,
• zaburzenia rytmu snu i czuwania,
• somnambulizm (sennowłóctwo),
• lęki nocne,
• koszmary senne,
• inne nieorganiczne zaburzenia,
• nieokreślone, nieorganiczne dolegliwości ze snem.

Czym są parasomnia i dyssomnia?

Poza klasyfikacją ICD 10 i ICSD-2 wyróżnia się także wtórne oraz pierwotne zaburzenia snu. Wtórne są następstwem chorób psychicznych lub somatycznych. Z kolei pierwotne nieprawidłowości ze snem to parasomnie i dyssomnie. Mianem parasomnii określa się wszelkie dysfunkcje, które cechują się występowaniem niepożądanych zachowań w trakcie snu. Osoby doznającego tego typu problemów przesypiają odpowiednią ilość godzin, jednak problemem jest niska jakość snu. Są to więc głównie:

• somnambulizm (potocznie lunatykowanie),
• lęki nocne,
• koszmary senne,
• bruksizm (zgrzytanie zębami),
• zespół niespokojnych nóg.

Z kolei dyssomnie, które zostaną bliżej przedstawione w tym artykule, to nieprawidłowości dotyczące ilości, jakości i czasu trwania snu. Do problemów takich zalicza się głównie rodzaje zaburzeń snu, takie jak:

• bezsenność,
• pierwotna nadmierna senność,
• narkolepsja,
• zaburzenia dobowe rytmu snu i czuwania,
• nocna dysfunkcja oddechowa.

Jakie są objawy bezsenności w kategorii dyssomnie?

W odróżnieniu od parasomnii, dyssomnia nie obejmuje niewłaściwych zachowań układu neurologicznego w czasie snu, a nieprawidłowości związane z jego ilością i jakością. Do typowych symptomów tego schorzenia zalicza się:

• trudności z zasypianiem – nieprawidłowe wydłużenie czasu latencji, czyli okresu od momentu zgaszenia światła i zamknięcia oczu do wkroczenia w fazę snu lekkiego,
• wielokrotne budzenie się w nocy,
• trudności w zasypianiu po przebudzeniu się w nocy,
• budzenie się przedwcześnie (wcześniej niż zwykle),
• brak uczucia wypoczęcia, senność i potrzeba drzemek w ciągu dnia,
• niemożność pełnej koncentracji,
• zaburzenia pamięci krótkotrwałej,
• uczucie dezorientacji zaraz po wybudzeniu,
• stres, a nawet lęki spowodowane niewyspaniem,
• upośledzenie funkcji motorycznych,
• bóle głowy,
• bóle brzucha, dyskomfort trawienny,
• ogólne uczucie dyskomfortu w ciągu dnia, zarówno emocjonalnego, jak i fizycznego, np. bóle ciała.

Podstawowe przyczyny dyssomnii

Niska jakość lub brak snu mogą być następstwem czynników zewnętrznych i wewnętrznych.

• zewnętrznych – są to m.in. schorzenia, takie jak np. narkolepsja czy bezdech senny, jak również nieprawidłowości spowodowane nadużywaniem niektórych leków czy używek;
• wewnętrznych – są to problemy wynikające z nieprawidłowego funkcjonowania zegara biologicznego.

Chorobami powodującymi problemy ze snem są wszelkie schorzenia, które utrudniają jego ciągłość, w tym schorzenia górnych dróg oddechowych powodujące kaszel, katar, kichanie czy trudności z oddychaniem.

Czym jest pierwotna bezsenność?

Jako bezsenność określa się zakłócenia zdrowia, które wynikają z niedostatecznej ilości snu lub jego niskiej jakości. Jednak trzeba mieć na uwadze, że zapotrzebowanie na sen jest różne w zależności m.in. od wieku, aktywności fizycznej i umysłowej czy ogólnego stanu zdrowia. Zawsze więc bezsenność stwierdza się wówczas, gdy wpływa ona negatywnie na ogólny stan zdrowia i funkcjonowanie w ciągu dnia. Zwykle epizody nieprzespanej nocy pojawiają się przynajmniej trzy razy w tygodniu i trwają ponad miesiąc. Sporadyczne zakłócenia snu nie są więc typowym problemem.

Ponadto bezsenność pierwotną dzieli się na:

• Idiopatyczną – w takich przypadkach problemy z zaburzeniami faz snu, a dokładniej z wydłużeniem czasu trwania snu płytkiego, a także zbyt krótkim snem, występują już od dzieciństwa i najprawdopodobniej wynikają z uwarunkowań genetycznych.
• Psychofizjologiczną – problemy ze snem są związane z trudną sytuacją życiową pacjenta. Wśród czynników predysponujących do występowania tego typu nieprawidłowości zalicza się m.in. zmiany wywołujące silne emocje, np. śmierć bliskiej osoby, utratę pracy czy rozstanie z małżonkiem. Często tymczasowe trudności w zasypianiu oraz inne dysfunkcje snu stają się problemem przewlekłym.
• Subiektywną – przyczyny bezsenności nie zawsze znajdują potwierdzenie w przeprowadzanych badaniach. Jeśli jednak pacjent ocenia długość i jakość swojego snu jako nieprawidłowe, przy czym odczuwa objawy bezsenności w ciągu dnia, jest to podstawa do stwierdzenia tego typu zaburzeń.

Pierwotna nadmierna senność – hipersomnia idiopatyczna

Trzeba też pamiętać, że zaburzenia snu obejmują również jego nadmiar. Pierwotna nadmierna senność określana jest jako hipersomnia. Stan taki objawia się poprzez nadmierną senność w ciągu dnia, pomimo przespanej nocy. Schorzenie to diagnozuje się, jeśli objawy utrzymują się przynajmniej miesiąc, a przyczyną nie są choroby somatyczne.

Za nadmierną senność w ciągu dnia najczęściej odpowiada niewłaściwa higiena snu. Jeśli śpimy w niewłaściwych warunkach, nasz sen bywa przerywany. Trudności w zasypianiu spowodowane hałasem lub niewygodną pozycją czy też czynniki zewnętrzne (np. nadmiar światła, chrapanie osoby bliskiej, niezdrowa kolacja) mogą przyczyniać się do złej jakości snu. Często więc pomimo wielu godzin spędzonych w łóżku czujemy się senni, a nawet wyczerpani.

Przyczyny hipersomnii idiopatycznej nie są do końca poznane. Jej wtórna postać (spowodowana przez inne choroby) może mieć następującą etiologię:

• udar mózgu,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie mózgu,
• epilepsja,
• stwardnienie rozsiane,
• niedokrwistość,
• zaburzenia psychiczne (np. depresja, choroba dwubiegunowa),
• zaburzenia wydzielania wewnętrznego (np. przy schorzeniach tarczycy),
• schorzenia układu oddechowego,
• choroby układu krążenia.

Narkolepsja jako przyczyna dyssomnii

Niekontrolowana, nadmierna senność w ciągu dnia może być również objawem narkolepsji – rzadko diagnozowanej hipersomnii. Przyczyną tego schorzenia prawdopodobnie jest uszkodzenie neuronów podwzgórza. Jest to zaburzenie snu, które zwykle wywołuje następujące objawy:

• nadmierna senność w ciągu dnia – jest to jeden z głównych objawów narkolepsji, senność jest bardzo intensywna i niekontrolowana,
• niespodziewane, nagłe epizody snu w ciągu dnia – zasypianie nawet podczas aktywności fizycznej i umysłowej,
• paraliż przysenny – uczucie całkowitego paraliżu ciała z jednocześnie zachowaną świadomością,
• omamy przysenne – halucynacje występujące podczas zasypiania i przebudzania,
• katapleksja – nagły spadek napięcia mięśniowego,
• zaburzenia fazy REM (snu szybkich gałek ocznych) – patologiczne pojawienie się tej fazy tuż po zaśnięciu,
• zaburzenia snu nocnego – wielokrotne, częste przebudzanie się, a także trudności z ponownym zaśnięciem.

Zaburzenia okołodobowe rytmu snu i czuwania

Człowiek naturalnie śpi w określonych porach doby. Głównym regulatorem zegara biologicznego są hormony, wśród których kluczowe znaczenia ma melatonina określana jako hormon snu. Produkcja i wydzielanie melatoniny inicjowane są pod wpływem bodźców świetlnych. Gdy zapada zmrok, a w pomieszczeniu panuje relatywna ciemność, nasz organizm ,,otrzymuje sygnał potrzeby snu”. Promienie słoneczne, jak również światło niebieskie emitowane przez urządzenia elektryczne (ekrany komputerów, telefonów, telewizorów) hamują syntezę melatoniny, a tym samym dają sygnał potrzeby czuwania.

Na zaburzenia okołodobowego rytmu snu i czuwania szczególnie narażone są osoby starsze, u których naturalnie spada poziom melatoniny, a także osoby zmieniające strefę czasową i pracujące w systemie zmianowym. Nieregularny tryb życia może więc prowadzić do długotrwałych zaburzeń snu.

Zaburzenia oddychania w czasie snu

Przewlekłe problemy z bezsennością mogą być powodowane także przez zaburzenia oddychania występujące w trakcie snu. W większości przypadków trudności w oddychaniu wynikają ze zwężenia światła górnych dróg oddechowych. Określa się je jako zespół obturacyjnego bezdechu sennego. Schorzenia powodujące częściowe zwężenie dróg oddechowych to również chrapanie. Rzadziej problemy z oddychaniem przebiegają bez zwężenia dróg oddechowych. Zwykle są to następstwa innych schorzeń, takich jak np. astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc czy schorzenia metaboliczne, neurologiczne i dotyczące układu krążenia.

Na czym polega leczenie dyssomnii?

Leczenie zaburzeń snu zawsze powinno być poprzedzone szczegółową diagnostyką. Poza wywiadem z Pacjentem lekarz może zalecić wykonanie szczegółowych badań snu, takich jak np. polisomnografia. W przypadku chorób i problemów zdrowotnych podstawą jest wyeliminowanie czynników negatywnie oddziałujących na efektywność snu. Z kolei zaburzenia związane z rytmem dobowym wymagają usunięcia czynników związanych ze stylem życia, które mogą negatywnie wpływać na długość i jakość snu. W każdym przypadku szczególnie istotne jest przestrzeganie zasad higieny snu. Niekiedy konieczne jest też wprowadzenie farmakoterapii oraz stosowanie leków nasennych, praktykowanie ćwiczeń relaksacyjnych czy konsultacje z psychologiem.

lek. Michał Dąbrowski

 

Źródła:

1. Bidzan L.: Zaburzenia snu w wieku podeszłym, http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201101_Geriatria_0010.pdf (data odczytu: 17.10.2022).
2. Kapała A.: Zaburzenia snu w kontekście przemian cywilizacyjnych, Sztuka Leczenia 2014, nr 3–4, str. 35-44, http://www.sztukaleczenia.pl/pub/2014/3-4/sztuka_leczenia_35-43.pdf (data odczytu: 17.10.2022).
3. Skalski M.: Sen i jego zaburzenia, https://www.termedia.pl/Sen-i-jego-zaburzenia,8,364,1,1.html (data odczytu: 17.10.2022).
4. https://kacikzdrowia.pl/bezsennosc-psychologiczne-przyczyny-i-sposoby-zwalczania/ (data odczytu: 17.10.2022).
5. https://zdrowysen.info/aktualnosci/45_brak-snu—dlaczego-jest-niebezpieczny?gclid=CjwKCAjw-rOaBhA9EiwAUkLV4krCBNkn2TwP-ZTukJeJ6OwFkvQOhAJ59xIU4cgGqkZY6o4AZmOZkxoC4ZoQAvD_BwE
6. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10, http://www.leksykon.com.pl/icd.html?a=searchIcd&pos=0&psize=50&cmn=F51#search (data odczytu: 17.10.2022).
7. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, Tom 10, World Health Organization 2008, str. 233–236.  https://stat.gov.pl/Klasyfikacje/doc/icd10/pdf/ICD10TomI.pdf (data odczytu: 17.10.2022).