Jednym ze znanych zaburzeń snu jest lunatykowanie – potoczna nazwa somnambulizmu czy też sennowłóctwa. Nieprawidłowość ta polega na wzmożonej, mimowolnej aktywności ruchowej w czasie snu. Epizody takie najczęściej dotyczą dzieci, nieco rzadziej osób w wieku dorosłym. Interesują Cię możliwe przyczyny lunatykowania, objawy i sposoby leczenia? Dowiedz się więcej na ten temat!
Na czym polega somnambulizm – krótkie wprowadzenie
W trakcie snu wiele czynności ulega wyciszeniu – ciało wiotczeje, pozostajemy w bezruchu, jesteśmy nieświadomi…. odpoczywamy. Zmiana pozycji w czasie snu, sporadyczne wymawianie słów czy drobne ruchy w trakcie marzeń sennych są zupełnie normalne. Jednak gdy wykonujemy złożone czynności, polegające np. na siadaniu, wstawaniu, chodzeniu, jedzeniu lub nawet bieganiu – mowa o somnambulizmie, znanym również pod nazwami sennowłóctwo i lunatykowanie.
Lunatykowanie jest zaburzeniem snu. W zależności od zaawansowania problem ten może być niebezpieczny dla lunatyka, a także osób z jego najbliższego otoczenia. W trakcie trwania epizodu lunatykowania osoba chora nie ma kontroli nad swoim zachowaniem i nie rozpoznaje otoczenia – może się potykać, upadać, wykonywać ruchy agresywne.
Co to jest lunatykowanie zgodnie z klasyfikacją zaburzeń snu?
Zgodnie z podstawowym podziałem zaburzeń snu lunatykowanie jest jedną z głównych podkategorii parasomnii, czyli nieprawidłowych lub niepożądanych zachowań – takich, które nie powinny odbywać się w czasie snu. Innymi zaburzeniami snu z tej podkategorii są lęki nocne, wybudzenia z dezorientacją i zaburzenia jedzenia w trakcie snu. Somnambulizm występuje w fazie snu głębokiego NREM. W grupie parasomnii znajdują się także nieprawidłowości występujące w fazie REM, w obu etapach snu jednocześnie, lub nieskategoryzowane.
Wyjaśniając, u osób zdrowych sen głęboki jest ostatnim stadium fazy NREM, czyli snu wolnofalowego (wolnych ruchów gałek ocznych). Etap ten następuje mniej więcej po godzinie od momentu zaśnięcia i powtarza się cyklicznie, przerywany znacznie krótszymi fazami REM, w których występują marzenia senne, a organizm pozostaje w czuwaniu.
Łącznie cykle NREM stanowią nawet ok. 80% całego snu, z czego tylko niewielka część to sen bardzo głęboki. W czasie fazy wprowadzającej do głębokiego snu, określanej także jako stadium trzecie NREM, a także rzeczywistego snu głębokiego (stadium czwarte), charakterystyczny jest spadek aktywności fal mózgowych, ciśnienia, temperatury i zużycia glukozy, a także spowolnienie skurczów serca i oddechów. Tuż po tej fazie następuje krótka faza REM. To właśnie w tym czasie najczęściej ujawniają się różnego rodzaju parasomnie, w tym somnambulizm, który bywa porównywany do niepełnego wybudzenia się – osoba chora może wykonywać różne czynności, ale pozostaje nieświadoma i nie pamięta ich po przebudzeniu.
W jaki sposób może się objawiać sennowłóctwo?
Pierwsze objawy somnambulizmu występują najczęściej w wieku dziecięcym, ale mogą dotyczyć także osób dorosłych. Zdarza się, że symptomy dotyczące dzieci stopniowo ustępują w okresie dojrzewania. Jeśli natomiast pojawiają się u starszych pacjentów, konieczne jest ich różnicowanie m.in. z napadami padaczki. Do objawów lunatykowania należy m.in.:
- siadanie na łóżku,
- rozglądanie się dookoła,
- chodzenie po pokoju,
- zaburzenia oceny, np. niewyraźne mówienie, mamrotanie,
- wykonywanie czynności automatycznych, np. jedzenie, mówienie, ubieranie się w czasie snu,
- niekiedy zdarzają się gwałtowne ruchy, np. bezcelowe bieganie po pokoju, próby ucieczki,
- wykonywanie czynności pozbawionych sensu, np. otwieranie okien i wspinanie się po meblach,
- chory może chodzić po mieszkaniu, jakby czegoś poszukiwał,
- niekiedy w trakcie lunatykowania wykonuje się rutynowe działania w nieprawidłowy sposób, np. wychodzenie z pokoju przez okno, przygotowywanie posiłków, oddawanie moczu w niewłaściwym miejscu,
- osoba lunatykująca może mieć otwarte oczy i wydawać się świadoma;
- lunatyk najczęściej ma obojętny wyraz twarzy,
- stwierdza się brak reakcji nawet na intensywne bodźce zewnętrzne,
- ruchy zwykle są powolne, niezdarne,
- dezorientacja po wybudzeniu.
Ponadto lunatykowanie często występuje jednocześnie z innymi rodzajami zaburzeń snu, m.in. takimi jak lęki nocne, koszmary senne, wybudzanie z dezorientacją lub zaburzenia zachowania w czasie snu. W większości przypadków somnambulik nie pamięta, co działo się w nocy. Jednak w przypadku ludzi dorosłych zdarza się, że są oni w stanie opisać, co robili w trakcie epizodu lunatykowania. Niekiedy zapamiętane informacje są bardzo szczegółowe, ale częściej są to tylko wybiórcze fragmenty.
Lunatykowanie – przyczyny psychosomatyczne, genetyczne i środowiskowe
Niestety wciąż nie ustalono konkretnej przyczyny lunatykowania. Wiadomo jednak, że ten rodzaj zaburzenia snu ma podłoże genetyczne – w przypadku stwierdzenia przypadków parasomnii w rodzinie występuje znacznie większe prawdopodobieństwo somnambulizmu.
Przypadłość ta znacznie częściej występuje u dzieci, dlatego też jej etiologię wiąże się z niedostatecznym rozwinięciem układu nerwowego. Z kolei czynniki środowiskowe nie są raczej wymieniane jako powód lunatykowania, ale jako najczęstsze przyczyny wyzwalające takie epizody. Wśród czynników takich wymienia się m.in.:
- przewlekły stres, przemęczenie,
- niedostateczna ilość i niska jakość snu,
- niedbałość o higienę snu,
- nieprawidłowości w obrębie górnych dróg oddechowych powodujące zaburzenia oddychania w trakcie snu,
- jedzenie ciężkostrawnych, obfitych posiłków w godzinach wieczornych,
- spożywanie alkoholu i dużej ilości kofeiny,
- nadużywanie substancji psychoaktywnych,
- przyjmowanie niektórych leków,
- schorzenia ogólnoustrojowe, głównie odpowiadające za zaburzenia hormonalne.
O jakiej porze nocy i jak często zwykle pojawiają się epizody sennego chodzenia?
Pojedynczy epizod lunatykowania najczęściej trwa 10–20 minut, niekiedy dwa razy dłużej lub zaledwie kilkadziesiąt sekund. Zdarza się, że dolegliwość ta pojawia się w trakcie drzemki w ciągu dnia, ale znacznie częściej osoba chora lunatykuje na 1–3 godziny od momentu zaśnięcia. Częstość występowania epizodów lunatykowania jest bardzo zróżnicowana. Niekiedy napady pojawiają się kilka razy w tygodniu, innym razem sporadycznie, np. 1–2 razy w miesiącu lub znacznie rzadziej.
Jak postępować? Czy można budzić lunatyka?
W większości przypadków osoba chora po epizodzie lunatykowania sama wraca z powrotem do łóżka i jest w stanie normalnie zasypiać. Niebezpieczne sytuacje zdarzają się niezwykle rzadko, ale trzeba mieć świadomość, że lunatyzm jest poważnym schorzeniem, dlatego istnieje duże ryzyko dla zdrowia zarówno lunatyka, jak i osób z jego najbliższego otoczenia. Ważne jest więc, aby zadbać o odpowiednie warunki otoczenia.
Przede wszystkim należy dopilnować, aby okna i drzwi w sypialni były zamknięte tak, aby osoba lunatykująca nie mogła jej opuścić w sposób nieprawidłowy, zagrażający życiu. Warto usunąć ruchome przedmioty, o które można się potknąć, a także zabezpieczyć ostre krawędzie w pokoju.
Osoby w trakcie epizodu sennowłóctwa nie można budzić. Mogłoby to wprowadzić ją w stan ogromnej dezorientacji i niepokoju, a nawet wyzwolić zachowania agresywne. Należy więc zachować spokój, mówić szeptem i nie wykonywać szybkich ruchów. Bliscy somnambulików wiedzą, że można jedynie spróbować odprowadzić ich z powrotem do łóżka, ostrożnie kierując ich w odpowiednim kierunku.
Lunatykowanie – do jakiego lekarza się zgłosić?
W przypadku lunatykowania należy udać się do lekarza. W pierwszej kolejności powinien być to lekarz rodzinny, który wskaże dalsze, konieczne kroki. W części przypadków należy skonsultować się z lekarzem psychologiem lub psychoterapeutą. Niekiedy wskazana jest też pomoc laryngologa, neurologa lub innego specjalisty.
Na czym polega diagnoza i leczenie tego rodzaju parasomnii?
Aby sklasyfikować rodzaj i przyczynę zaburzenia snu, należy udać się do specjalisty. W diagnostyce lunatykowania ważny jest wywiad z pacjentem, a raczej z osobami z jego najbliższego otoczenia. Na podstawie obserwacji i wywiadu można potwierdzić lub wykluczyć przypadki somnambulizmu w rodzinie, a także stwierdzić występowanie objawów uznawanych za podstawowe kryteria w diagnostyce somnambulizmu. Natomiast wśród wykorzystywanych badań wymienia się głównie metody, które pozwalają odróżnić sennowłóctwo od innych zaburzeń, np. polisomnografią.
Jak do tej pory nie zostały opracowane wytyczne dotyczące leczenia w przypadku lunatyków. Zawsze to lekarz decyduje o koniecznym postępowaniu, które każdorazowo powinno być dobierane indywidualnie. Zwykle można kontrolować somnambulizm, przestrzegając podstawowych zasad higieny snu. Przede wszystkim należy kłaść się i wstawać o regularnych porach, dbać o sprzyjające warunki otoczenia i unikać czynników wyzwalających napady lunatykowania. Jeśli „nocne chodzenie” jest szczególnie intensywne i zagraża pacjentowi lub osobom z jego otoczenia, niekiedy stosuje się też leczenie farmakologiczne.
Źródła:
- Andrzejczak B., Gmitrowicz A.: Wybrane zagadnienia z medycyny snu dzieci i młodzieży. Postępy Psychiatrii i neurologii 2013; 22(1), 61–66. http://www.fpn.ipin.edu.pl/aktualne/2013/4/06_PPiN_01-2013.pdf (data odczytu: 15.04.2023).
- Fliciński J., Żarowski M., Cieślik M., Steinborn B.: Somnambulizm – opis przypadku. https://neurologia-dziecieca.pl/neurologia_40-91-99.pdf (data odczytu: 15.04.2023).
- Fliciński J., Steinborn B.: Somnambulizm u dzieci. Vol. 20/2011, nr 40. https://child-neurology.eu/neurologia_40-69-78.pdf (data odczytu: 15.04.2023).
- Gajda E., Wanot B., Biskupek-Wanot A.: Zaburzenia snu. http://212.87.236.17:8080/Content/6261/4_Gajda_Wanot_Biskupek-Wanot_Problemy.pdf (data odczytu: 15.04.2023).
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/lista/99593,somnambulizm-sennowloctwo
- https://podyplomie.pl/pediatria/25817,somnambulizm-u-dzieci-czyli-lunatykujacy-pacjent-u-pediatry.
