Oddychanie jest niezbędnym procesem życiowym. W ciągu dnia oddechy możemy kontrolować, natomiast w trakcie snu odbywają się one automatycznie. To właśnie wtedy, gdy śpimy, stosunkowo często dochodzi do zaburzenia lub zablokowania przepływu powietrza przez górne drogi oddechowe. Schorzenie takie określa się jako obturacyjny bezdech senny. Jest to poważny problem, wymagający odpowiedniego postępowania. Poznaj przyczyny, objawy i sposoby leczenia bezdechu!
Bezdech senny – co to za przypadłość?
Obturacyjny bezdech senny, w skrócie OBS, to choroba dotykająca głównie osób dorosłych, częściej mężczyzn. Rzadziej występuje u dzieci, ale również takie przypadki się zdarzają. U chorych w czasie snu dochodzi do częściowego lub całkowitego zablokowania przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Krótkotrwałe zatrzymanie oddechu nazywane jest bezdechem, natomiast jego spłycenie hipowentylacją. Do zaburzeń takich dochodzi pomimo wzmożonej pracy mięśni oddechowych – zwężenie przepływu następuje na poziomie jamy nosowej i gardła.
Kilkusekundowe bezdechy są zjawiskiem normalnym, które może występować wielokrotnie w ciągu nocy także u osób zdrowych. Natomiast o chorobie mówimy wtedy, gdy pojedynczy epizod bezdechu trwa dłużej niż 10 sekund. Chorobę tę stwierdza się na podstawie czasu trwania oraz liczby epizodów bezdechu i hipowentylacji w ciągu godziny snu. Obturacyjny bezdech senny stwierdza się wówczas, gdy trudności w oddychaniu występują przynajmniej 5 razy i dodatkowo towarzyszą im objawy choroby lub gdy bez objawów epizodów takich jest przynajmniej 15 w czasie godziny snu. Co ważne, epizody bezdechu wynikające ze zwężenia ścian gardła mogą powtarzać się nawet co 2 minuty.
Obturacyjny bezdech senny jako rodzaj zaburzenia snu
Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń snu zawartą w ICD-10 obturacyjny i ośrodkowy bezdech senny stanowi podkategorię organicznych zaburzeń snu oznaczoną symbolem G47 i jest sygnowany numerem G47-3. Jest to więc schorzenie kategoryzowane nie jako choroba układu oddechowego, a właśnie zaburzenie snu, mające wpływ na jego ilość oraz jakość.
Co odpowiada za to schorzenie? Jakie są przyczyny bezdechu?
Oddechy kontrolowane są przez mięśnie górnych dróg oddechowych. Gdy śpimy, mięśnie te ulegają rozluźnieniu, przez co niektóre elementy anatomiczne, głównie języczek i podniebienie miękkie, nieco opadają. W konsekwencji dochodzi do zmniejszenia drożności dróg oddechowych, a to u części osób skutkuje chrapaniem. Z kolei za zaburzenia oddychania w czasie snu odpowiada nadmierne zwężenie górnych dróg oddechowych lub ich chwilowe całkowite zablokowanie. Rzadko więc występuje bezdech bez chrapania.
Do ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe może dochodzić zarówno w wyniku nadmiernego rozluźnienia mięśni, jak i w następstwie nieprawidłowości wpływających na objętość i kształt struktur anatomicznych gardła i jam nosowych. Jako bezpośrednie przyczyny bezdechu sennego wymienia się więc wszelkie czynniki, które prowadzą do zaburzeń oddechu w czasie snu wynikających z ograniczenia drożności gardła i/lub nosa.
Obturacyjny bezdech senny to choroba, która wynika z zablokowania przepływu powietrza przez fizyczną przeszkodę. Z kolei gdy epizodom zatrzymania oddechu towarzyszy również brak ruchów oddechowych klatki piersiowej, jest to centralny bezdech senny, za który odpowiadają nieprawidłowości neurologiczne i wynikający z nich brak przepływu impulsów nerwowych. Ta postać bezdechu zdarza się jednak niezwykle rzadko – szacunkowo dotyczy zaledwie 1% przypadków bezdechu.
Jakie są czynniki zwiększające ryzyko tej choroby?
Szacuje się, że przeszło 20% mężczyzn i niespełna 10% kobiet na świecie cierpi na bezdech senny. Ryzyko choroby wzrasta wraz z wiekiem. Czynnikami predysponującymi do rozwoju obturacyjnego bezdechu sennego są głównie:
- nadwaga i otyłość – to najczęstsza przyczyna zwiększenia liczby zachorowań na zespół bezdechu sennego;
- nadmierny obwód szyi (otyłość miejscowa), a także krótka szyja;
- zmiany anatomiczne w obrębie nosogardła, m.in. przerost języczka lub migdałków, wydłużenie podniebienia miękkiego, skrzywienie przegrody nosowej (w przypadku dzieci przyczyną problemu najczęściej jest przerost migdałków podniebiennych);
- choroby nosa i gardła, np. polipy, guzy, przewlekły nieżyt błony śluzowej nosa;
- choroby powodujące zaburzenia hormonalne, m.in. niedoczynność tarczycy;
- niezdrowa dieta, głównie palenie papierosów i nadużywanie alkoholu.
Objawy bezdechu sennego występujące w czasie snu
Niekiedy tuż po przebudzeniu wynikającym z wystąpienia epizodu bezdechu chory może szybko zasnąć i nie pamiętać później, z jakiej przyczyny nastąpiło wybudzenie. Najczęściej przerwy w oddychaniu są zauważane przez osoby z bliskiego otoczenia lub diagnozowane dopiero wówczas, gdy choroba wpływa negatywnie na jakość snu i funkcjonowanie pacjenta w ciągu dnia. Symptomy występujące w czasie bezdechów lub pomiędzy nimi zazwyczaj są następujące:
- głośne chrapanie;
- uczucie duszności, a nawet dławienia;
- częste, nagłe wybudzenia ze snu;
- lęki, dezorientacja po przebudzeniu;
- bezsenność;
- trudności w zasypianiu;
- poty nocne;
- nadmierna aktywność ruchowa;
- nykturia (częste oddawanie moczu);
- kołatanie serca.
Jeśli występuje bezdech senny, objawy mogą się nasilać przy spaniu w pozycji na plecach, ponieważ grawitacja sprzyja opadaniu mięśni. Do obniżonego napięcia mięśni może dochodzić także po spożyciu alkoholu lub przyjęciu niektórych leków, zwłaszcza przeciwdepresyjnych i uspokajających.
Symptomy występujące w ciągu dnia i sugerujące bezdech
W zależności od liczby bezdechów i spłycenia oddechu, a także czasu ich trwania oraz wielu innych czynników, m.in. ogólnego stanu zdrowia osoby chorej, obturacyjny bezdech senny może w różnym stopniu wpływać na jakość życia. Warto mieć na uwadze to, że wszystkie zaburzenia snu są dla nas niekorzystne. Odpowiednio długi i jakościowy sen jest niezbędny do zachowania zdrowia, dlatego wszelkie zaburzenia dotyczące odpoczynku zwykle objawiają się także w ciągu dnia. Symptomami, na podstawie których można podejrzewać tę chorobę, są m.in.:
- poranny ból głowy po śnie – może odpowiadać za niedotlenienie w czasie nocy, a także wzrost ciśnienia tętniczego;
- suchość w jamie ustnej – choroba wymusza mimowolne oddychanie przez usta, co odpowiada za wysuszenie śluzówki jamy ustnej i gardła w czasie snu;
- nadmierna senność w ciągu dnia;
- uczucie potrzeby drzemki, a nawet zasypianie podczas wykonywania rutynowych, monotonnych czynności;
- przewlekłe osłabienie;
- problemy z koncentracją;
- złe samopoczucie, rozdrażnienie;
- pogorszenie koordynacji ruchowej;
- nadciśnienie tętnicze;
- zmniejszenie stężenia testosteronu i zaburzenia potencji;
- zwiększona skłonność do stanów depresyjnych.
Na czym polega diagnostyka bezdechu sennego? Jakie badania się wykonuje?
Najczęściej lekarz w pierwszej kolejności przeprowadza wywiad z pacjentem. Przy podejrzeniu bezdechu sennego pomocne są również kwestionariusze ułatwiające wyszczególnienie występujących objawów. Podstawą w diagnostyce tej choroby jest natomiast badanie polisomnograficzne. Metoda ta polega na pomiarze rodzaju i stopnia nasilenia zaburzeń oddychania występujących w trakcie snu.
W trakcie takiego badania pacjent śpi przez całą noc, dlatego najczęściej wykonywane jest ono w warunkach szpitalnych. Na klatce piersiowej i głowie badanego umieszczane są specjalne diody, które mierzą i rejestrują:
- fale mózgowe – elektroencefalogram (EEG);
- ruchy gałek ocznych – elektrookulogram (EOG);
- pracę serca – elektrokardiogram (EKG);
- napięcie mięśniowe – elektromiogram (EMG);
- ruchy klatki piersiowej i brzucha;
- saturację;
- pozycję ciała.
Czym grozi brak postępowania? Możliwe powikłania
Obturacyjny bezdech senny to poważna choroba, która bez odpowiedniego leczenia może prowadzić do licznym powikłań. Przede wszystkim w ciągu dnia chory odczuwa objawy związane z obniżoną jakością snu. Osłabienie, dekoncentracja i spowolnienie zdolności motorycznych stanowią poważne zagrożenia, także dla otoczenia. Może to prowadzić nawet do wypadków komunikacyjnych. Ponadto, gdy epizody bezdechu podczas snu utrzymują się długotrwale, znacznie zwiększa się ryzyko schorzeń ogólnoustrojowych takich, jak:
- nadciśnienie tętnicze i jego konsekwencje w postaci m.in. niewydolności serca, choroby niedokrwiennej czy udaru mózgu;
- choroby układu krążeniowego, takie jak miażdżyca, do której przyczynia się m.in. wzrost ilości wolnych rodników powstających w następstwie niedotlenienia;
- insulinooporność, cukrzyca typu 2;
- nasilenie powikłań cukrzycy, m.in. retinopatii i nefropatii;
- osłabienie odporności, częste infekcje.
Na czym polega leczenie bezdechu sennego?
Bezdech senny to choroba wymagająca leczenia. Celem prowadzonego postępowania jest przede wszystkim zwiększenie drożności dróg oddechowych w trakcie snu. Sposób leczenia zależy więc przede wszystkim od przyczyny choroby.
Przy łagodnych postaciach choroby zwykle wystarczająca okazuje się zmiana złych nawyków i redukcja czynników ryzyka, na które mamy wpływ. Dotyczy to głównie zmniejszenia masy ciała, dbałości o zdrową dietę i higienę snu.
Często zastosowanie znajdują specjalne aparaty, które ułatwiają oddychanie w czasie snu, generując tlen kierowany pod odpowiednim ciśnieniem. Są to tak zwane aparaty CPAP, które utrzymują dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych. Uznaje się je za najskuteczniejszą metodę leczenia obturacyjnego bezdechu sennego o umiarkowanej i ciężkiej postaci, chociaż w rzeczywistości nie eliminują źródła problemu, a działają jedynie objawowo.
Niekiedy konieczne okazuje się także leczenie operacyjne, którego celem jest np. usunięcie patologicznych zmian w obrębie nosa czy gardła lub korekta wad anatomicznych.
Źródła:
- Dębska G., Ławska W., Ziółkowska A.: Wpływ obturacyjnego bezdechu sennego na jakość życia pacjenta. Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 4, 313–320. https://dbc.wroc.pl/Content/30551/PDF/41.pdf (data odczytu: 16.04.2023).
- Gałecki P., Florkowski A., Zboralski K., Pietras T., Szemraj J., Talarowska M.: Psychiatryczne i psychologiczne powikłania zespołu obturacyjnego bezdechu sennego. https://www.mdpi.com/2543-6031/79/1/26 (data odczytu: 16.04.2023).
- Kanarek J., Wolf J., Narkiewicz K.: Jak rozpoznać i leczyć obturacyjny bezdech senny? Choroby Serca i Naczyń 2014;11(3):121–127. https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/38788 (data odczytu: 16.04.2023).
- Kiciński P., Zakrzewski M., Dybała A., Zubilewicz R., Mosiewicz J., Jaroszyński A.: Obturacyjny bezdech senny – zasady diagnostyki i leczenia. Forum Medycyny Rodzinnej 2012;6(5):228–235. https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/20263 (data odczytu: 16.04.2023).
- Mejza F., akt. Wiercińska M.: Obturacyjny bezdech senny – przyczyny, objawy, leczenie. https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/74636,obturacyjny-bezdech-senny (data odczytu: 16.04.2023).
- Mejza F., Bulanda M.: Polisomnografia (badanie snu): wskazania i przebieg badania. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/54223,badanie-snu (data odczytu: 16.04.2023).
- Sykut A., Ślusarska B., Jędrzejkiewicz B., Nowicki G.: Zaburzenia snu jako powszechny problem społeczny – wybrane uwarunkowania i konsekwencje zdrowotne. Pielęgniarstwo XXI wieku, Vol.16, Nr 2 (59)/2017. https://sciendo.com/abstract/journals/pielxxiw/16/2/article-p53.xml (data odczytu: 16.04.2023).
- Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10. http://www.leksykon.com.pl/icd.html?a=searchIcd&pos=0&psize=50&cmn=F51#search (data odczytu: 16.04.2023).
- Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Tom 10, World Health Organization 2008, s. 233–236. https://stat.gov.pl/Klasyfikacje/doc/icd10/pdf/ICD10TomI.pdf (data odczytu: 16.04.2023).
