Zwykle czujemy się najbezpieczniej, mając pełną kontrolę nad otoczeniem. Wyobraźmy sobie jednak, że tracimy zdolność decydowania o własnym ciele, nie możemy się ruszyć, dokonać choćby najmniejszej zmiany pozycji. Uczucie takie może pojawić się w trakcie snu i potrafi dobitnie wyprowadzić z równowagi. Tego rodzaju bezwład określany jest jako paraliż senny. Jest to poważne zaburzenie snu, wymagające odpowiedniego postępowania. Dowiedz się więcej na ten temat!
Paraliż senny – co to za przypadłość?
Paraliż senny określany jest również jako paraliż przysenny lub porażenie. Wyjaśniając, na czym polega paraliż senny, warto w pierwszej kolejności przybliżyć, co dzieje się z ciałem w trakcie snu. Otóż w zależności od aktualnej jego fazy, dochodzi do spowolnienia (wyciszenia) wielu funkcji i procesów. Między innymi spowalnia akcja serca, spada temperatura ciała, oddech staje się płytszy. Obserwuje się też różnego stopnia miorelaksacjen, czyli rozluźnienie mięśni szkieletowych. Nie możemy więc wykonywać złożonych ruchów, dzięki czemu ciało odpoczywa i może się „skupić” na koniecznych procesach regeneracyjnych.
Najczęściej niemożność ruchu występuje jednocześnie z brakiem świadomości, co jest naturalną cechą zdrowego, fizjologicznego snu. Niekiedy występują epizody łagodnych mioklonii nocnych, polegających na specyficznych odczuciach, np. wrażeniu spadania lub nagłego ruchu, opisywanego jako “zerwanie ciała”. Jeśli jednak w momencie przebudzenia czujemy się w pełni świadomi, czyli rejestrujemy bodźce dobiegające ze środowiska zewnętrznego i pamiętamy ten moment, ale mimo tego nie jesteśmy zdolni do reakcji, mowa już o paraliżu sennym.
Porażenie przysenne jako rodzaj parasomnii
Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób porażenie senne zyskało pozycję jako podkategoria parasomnii występujących w fazie snu REM. Mianem parasomnii określa się natomiast nieprawidłowe lub niepożądane zachowania występujące podczas snu lub tuż po przebudzeniu.
Paraliż może również być objawem innych zaburzeń. Niekiedy zjawisko takie występuje jednocześnie z narkolepsją, bezsennością, lękami nocnymi, koszmarami lub bezdechem sennym.
Kiedy najczęściej występuje paraliż senny? W jakiej fazie snu i części nocy?
Sen jest stanem fizjologicznym, bardzo skomplikowanym i przede wszystkim niezbędnym dla zdrowia. Składa się z wielu różnych faz. Rozpoczynamy go od momentu zasypiania (latencji). Prawidłowo latencja trwa kilka, maksymalnie kilkanaście minut (średnio 10). W tym czasie wciąż zachowujemy świadomość, ale jednocześnie nasze ciało ulega wyciszeniu. Ruchy gałek ocznych spowalniają i jesteśmy mniej wrażliwi na bodźce zewnętrzne. Zasypiając, pozostajemy na granicy snu i stanu czuwania, dlatego też w tym czasie często pojawiają się niespokojne, a nawet irracjonalne myśli.
Kolejno przechodzimy w stadia snu płytkiego, wprowadzającego w sen głęboki, aż do właściwego snu głębokiego. Etapy te określa się jako sen NREM, inaczej o wolnych ruchach gałek ocznych. Faza ta, trwająca średnio ok. 90 minut (z dużymi odstępstwami), przerywana jest snem REM – o szybkich ruchach gałek ocznych. Faza REM jest stosunkowo krótka. W pierwszych godzinach snu zwykle trwa ok. 15 minut, ale ulega stopniowemu wydłużeniu w drugiej połowie nocy. Im dłużej śpimy, jednocześnie skróceniu ulega sen NREM, co jest równoznaczne ze zmniejszeniem efektywności snu.
Krótsza faza REM wydaje się zbędna. W jej trakcie organizm nie odpoczywa i nie regeneruje się tak intensywnie, jak w pozostałych stadiach. Również aktywność mózgu jest wówczas wzmożona, dlatego w czasie jej trwania występuje największa ilość marzeń sennych (snów i koszmarów). Przypuszcza się jednak, że etap ten jest szczególnie istotny ze względu na pierwotnie ukształtowane sposoby pozwalające na zachowanie bezpieczeństwa. Na tym etapie snu nasze ciało może czuwać – łatwo możemy się wybudzić pod wpływem drobnych bodźców, np. dotyku, dźwięku czy zapachu. Dzięki temu panujemy nad tym, co dzieje się dookoła.
Paraliż senny najczęściej pojawia się podczas zasypiania lub tuż po zaśnięciu. Stan ten pojawia się także w fazie REM lub na etapie, gdy organizm przechodzi w stan przejściowy – z fazy REM na NREM. Najczęściej więc doświadcza się uczucia bezwładu całego ciała w momentach snu cechujących się jednoczesnym zachowaniem świadomości – w pierwszych minutach od położenia się do łóżka lub co określony czas zgodny z cyklami snu, niekiedy np. co 80, 90, 100, 110 lub 120 minut, ale częściej tuż nad ranem.
Jak może wyglądać taki epizod? Co czuje osoba go doświadczająca?
Wyjaśniając, czym jest paraliż senny, warto wspomnieć, że w jego ocenie istotne są głównie subiektywne doświadczenia, ale też ocena osób z najbliższego otoczenia. Pojedynczy paraliż może trwać od kilku sekund do kilkunastu minut. Wymienia się m.in. następujące objawy:
- osoba chora nie może się poruszyć, pomimo iż pozostaje w pełni świadoma;
- często występują halucynacje dźwiękowe i wzrokowe;
- pojawia się uczucie silnego lęku, a w rzadkich przypadkach nawet panika i nieuzasadniona obawa przed śmiercią;
- poczucie oblężenia, obserwowania przez nieznane osoby;
- uczucie ucisku na klatkę piersiową;
- wrażenie trudności w oddychaniu;
- uczucie nadmiernego zimna lub gorąca.
Czy paraliż przysenny może zagrażać zdrowiu? Możliwe objawy paraliżu sennego jako skutki pogorszenia jakości snu
Choć paraliż senny bywa traumatycznym doświadczeniem dla osoby chorej, sam jego epizod nie jest groźny dla zdrowia. Jednak z uwagi na to, że zjawisko to zaburza prawidłową płynność faz snu, jest powodem obniżenia jego jakości, a to już oddziałuje negatywnie na ogólny stan zdrowia.
Paraliż senny bywa sporym problemem psychicznym. Może powodować obawy przed zasypianiem, a także oddziaływać na funkcjonowanie w ciągu dnia. Obniżona jakość snu jest częstym powodem zaburzeń koncentracji i zmęczenia. Deficyt jakościowego odpoczynku jest też jednym z czynników zwiększających ryzyko wielu schorzeń ogólnoustrojowych.
Jakie są główne przyczyny paraliżu sennego?
Za paraliż senny zwykle odpowiadają zaburzenia somatyczne i psychiczne, a także niewłaściwe nawyki. Do przyczyn zalicza się np.:
- przewlekły stres;
- narkolepsja;
- zaburzenia lękowe oraz inne choroby psychiczne;
- stany depresyjne;
- nieprawidłowa higiena snu;
- niezdrowa dieta;
- przyjmowanie niektórych leków;
- niektóre choroby ogólnoustrojowe;
- skłonności genetyczne.
Paraliż senny – jak się obudzić i pozbyć nieprzyjemnych odczuć?
Najczęściej osoba doznająca paraliżu sennego wybudza się samoistnie. Aby pomóc choremu, można jedynie próbować wpłynąć na niego za pomocą słabo nasilonych bodźców, takich jak np. delikatny dotyk czy głosowe, spokojne polecenie.
Jeśli natomiast chcemy sami wyjść ze stanu paraliżu sennego, należy skupić się na jednej partii ciała. Trzeba spróbować wyciszyć emocje, nie myśleć praktycznie o niczym i jednocześnie starać się poruszyć tylko jedną wybraną częścią ciała, np. palcem u ręki lub stopy. Można też skoncentrować myśli na oddechu lub przyjemnym wspomnieniu.
Na czym polega leczenie paraliżu sennego?
W przypadku jakichkolwiek zaburzeń snu, w tym paraliżu sennego, warto skonsultować się z lekarzem. Pomoc można uzyskać również w poradni leczenia zaburzeń snu. W pierwszej kolejności zwykle konieczne jest wykluczenie innych chorób. Kolejno należy zdiagnozować rodzaj i przyczynę zaburzenia snu, któremu towarzyszy paraliż senny. W tym celu lekarz może zalecić wykonanie odpowiednich badań lub skierować pacjenta do innego specjalisty, np. neurologa, endokrynologa, psychiatry.
W większości przypadków można pozbyć się epizodów paraliżu sennego dzięki zmianie złych nawyków i przestrzeganiu zasad higieny snu. Rzadziej wskazane jest leczenie farmakologiczne. Natomiast w dużej części przypadków paraliżu sennego pomoc można uzyskać dzięki terapii pod okiem psychologa lub terapeuty. Różnego rodzaju techniki relaksacyjne, polegające na kontrolowanym wykonywaniu głębokich wdechów i wydechów, a także inne formy relaksu zwykle pozwalają zmniejszać ataki paniki w czasie wystąpienia paraliżu sennego i przerwać ten stan.
Źródła:
- Strzelczyk K.: Rzecz o paraliżu sennym. https://wszechswiat.ptpk.org/index.php/wszechswiat/article/view/849 (data odczytu: 16.04.2023).
- Śmiałowska M., Domin H.: Astrocyty a intelekt. https://wszechswiat.ptpk.org/index.php/wszechswiat/article/view/850 (data odczytu: 16.04.2023).
- Wróbel-Knybel P., Flis M., Dubiel R., Karakuła-Juchnowicz H.: Co wiemy o paraliżu sennym? Curr. Probl. Psychiatry 2018; 19(3):174–184. https://sciendo.com/downloadpdf/journals/cpp/19/3/article-p174.pdf (data odczytu: 16.04.2023).
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/79966,parasomnie.
