Dowiedz się więcejo śnie

Zespół niespokojnych nóg – przyczyny, objawy, leczenie

Zespół niespokojnych nóg

Jeśli wieczorem, zwłaszcza po położeniu się do łóżka, odczuwasz dyskomfort kończyn dolnych na tyle uciążliwy, że wymusza on poruszanie nogami i utrudnia ci zasypianie, być może cierpisz na zespół niespokojnych nóg. Przypadłość ta nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, ale może być objawem poważniejszych chorób i niedoborów żywieniowych. Ponadto, jeśli symptomy są bardzo nasilone, mogą wpływać negatywnie na ilość oraz jakość snu, a to również zwiększa ryzyko wielu zaburzeń. Podejrzewasz u siebie zespół niespokojnych nóg? Jak zasnąć i ogólnie radzić sobie z tym problemem? Dowiedz się więcej na ten temat!

Czym jest zespół niespokojnych nóg? Choroba układu nerwowego czy zaburzenie snu?

Wiele osób po ciężkim dniu doznaje bólu i obrzęku nóg, jednak takie objawy zwykle wynikają po prostu ze zmęczenia i mijają po odpoczynku. Zupełnie inną przypadłością jest zespół niespokojnych nóg RLS – restless legs syndrome  – określany również jako zespół Wittmaacka-Ekboma, co nawiązuje do nazwisk lekarzy, którzy wnieśli ogromny wkład w charakterystykę tego schorzenia.

RLS uznawany jest za zaburzenie obejmujące dwie dziedziny – neurologię, ze względu na objawy neurologiczne, a także somnologię – przez zaburzenia snu. W ostatnim przypadku, zgodnie z klasyfikacją ICSD-2, syndrom ten zaliczany jest do parasomnii, czyli niepożądanych zachowań występujących w czasie snu, które wpływają negatywnie na jego jakość. Problem ten może jednak powodować również bezsenność, która z kolei klasyfikowana jest jako dyssomnia, wpływającą negatywnie także na jakość odpoczynku.

Jakie są kliniczne objawy zespołu niespokojnych nóg? Parestezje, uczucie zmęczenia

Zmagasz się z zespołem niespokojnych nóg? Jak zasnąć i rozpoznać tę przypadłość? Najpierw warto poznać objawy kliniczne tego zaburzenia ruchowego związanego ze snem. U chorych na RLS występują parestezje, czyli nieprzyjemne doznania obejmujące kończyny dolne. Zwykle opisywane są one jako trudne do wyjaśnienia objawy, obejmujące:

  • mrowienie,
  • drętwienie,
  • pieczenie,
  • niepokój ruchowy,
  • potrzebę poruszania kończynami,
  • uczucie zmęczenia nóg,
  • ciężkość,
  • niekiedy ból kończyn dolnych.

W większości przypadków dyskomfort odczuwany jest na podudziach, a przy cięższej postaci zaburzenia – także na udach i biodrach, a nawet na tułowiu. Rzadko natomiast zgłaszane są parestezje stóp. Co ważne, osoby z RLS te nieprzyjemne odczucia określają jako głębokie, tak jakby dotyczyły wewnętrznych struktur (np. żył), a nie samej powierzchni nóg.

Najczęściej objawy pojawiają się w godzinach wieczornych oraz w czasie snu. W cięższych przypadkach dyskomfort może towarzyszyć pacjentowi także w ciągu dnia, ale wówczas zwykle objawy choroby są łagodniejsze, a nasilają się dopiero w momencie zaprzestania aktywności fizycznej i udania się na spoczynek. To właśnie zaprzestanie ruchów, podczas leżenia lub siedzenia, najczęściej wywołuje objawy.

Natomiast po wzmożeniu aktywności – wstaniu, chodzeniu, ćwiczeniach – dolegliwości ulegają złagodzeniu lub całkowicie ustępują, jednak zwykle tylko na krótką chwilę i pomimo wszelkich starań ponownie się nasilają po przyjęciu pozycji leżącej lub siedzącej.

Charakterystyczne dla tej przypadłości są również okresy remisji i nasileń. Niekiedy objawy zespołu niespokojnych nóg ustępują całkowicie na pewien czas, po czym nawracają.

Ponadto występuje objaw określany jako PLMS (periodic limb movements in sleep), czyli okresowe ruchy kończyn podczas snu. Zwykle epizody takie trwają do 5 sekund i następują cyklicznie w ciągu kilku minut. Symptom ten często powoduje wybudzanie się ze snu. Zwykle takie objawy obserwowane i zgłaszane są przez osoby z bliskiego otoczenia pacjenta.

Zespół niespokojnych nóg – objawy RLS wynikające z zaburzeń snu

U cierpiących z powodu zespołu niespokojnych nóg nie stwierdza się zaburzeń w obrębie układu nerwowego, które mogłyby zagrażać zdrowiu. Niemniej jednak przypadłość ta ma istotne znaczenie dla jakości snu. W przypadku zespołu niespokojnych nóg okres latencji (zasypiania) ulega znacznemu wydłużeniu. Przez dyskomfort i potrzebę poruszania nogami przez długi czas nie można zasnąć, nawet jeśli jest się wyczerpanym, co powoduje skrócenie ogólnego czasu snu.

Natomiast w ciągu nocy symptomy zespołu niespokojnych nóg powodują skrócenie faz snu głębokiego i wydłużenie snu płytkiego. W konsekwencji nawet spędzenie wielu godzin w łóżku nie daje poczucia odpoczynku i nie pozwala na właściwą regenerację organizmu. Jeśli objawy są nasilone, osoba z RLS może odczuwać zmęczenie w ciągu dnia, mieć problemy z koncentracją i zaburzenia motoryczne. Gdy taki stan długo się utrzymuje, negatywnie wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego, hormonalnego, sercowo-naczyniowego, a także zwiększa ryzyko rozwoju wielu schorzeń.

Zespół niespokojnych nóg – jak rozpoznać pierwotną przyczynę schorzenia?

Zmagasz się z zespołem niespokojnych nóg? Jak poznać źródło tego problemu? Większość przypadków RLS ma charakter pierwotny, określany jako idiopatyczny, czyli o nieznanej przyczynie. Zaobserwowano natomiast zwiększoną częstość występowania RLS u osób, których członkowie rodziny zmagali się z tym schorzeniem. Jako możliwe przyczyny występowania zespołu niespokojnych nóg wymienia się więc predyspozycje genetyczne.

Kogo najczęściej dotyczy syndrom niespokojnych nóg?

Szacuje się, że syndrom niespokojnych nóg dotyczy ponad 5% populacji. Prawdopodobieństwo występowania zespołu niespokojnych nóg wzrasta wraz z wiekiem – problem ten może dotyczyć nawet ok. 15% osób starszych. Warto jednak zaznaczyć, że w przypadku objawów słabo nasilonych wiele osób nie zgłasza się do lekarza.

RLS dotyczy także kobiet w ciąży. Podejrzewa się, że zespół niespokojnych nóg w ciąży, zwłaszcza w ostatnim trymestrze, może mieć związek z niedoborami żelaza i kwasu foliowego. Zwykle jednak symptomy ustępują już w pierwszych tygodniach po porodzie.

Na rozwój zespołu niespokojnych nóg bardziej narażone są osoby nadużywające alkoholu, nikotyny i kofeiny, a także przyjmujące niektóre leki i cierpiące na schorzenia ogólnoustrojowe.

Rozwój zespołu niespokojnych nóg u dzieci

Zespół niespokojnych nóg dotyczy także młodych pacjentów. Choć choroba jest rozpoznawana u małych dzieci dość rzadko, słabo nasilone pierwsze objawy RLS występują już w dzieciństwie oraz okresie dojrzewania, tyle że bywają bagatelizowane. Częstym objawem zespołu niespokojnych nóg u dzieci są zaburzenia snu (płytki i niespokojny sen), problemy z zaśnięciem, częste przebudzanie się w nocy. Do pozostałych symptomów towarzyszących można zaliczyć:

  • bruksizm,
  • drażliwość,
  • senność w ciągu dnia,
  • problemy z koncentracją i nauką.

Jak wygląda leczenie RLS u dzieci? Rzadko wdraża się terapię farmakologiczną, za wyjątkiem uzupełnienia niedoborów żelaza (suplementacja po konsultacji z lekarzem). W złagodzeniu dokuczliwych objawów choroby pomocne mogą okazać się ćwiczenia relaksacyjne, ciepłe kąpiele. Warto też wykonywać masaże nóg u dziecka. Warto zmodyfikować również dietę, ograniczyć cukier i wprowadzić do jadłospisu produkty obfitujące w magnez oraz żelazo.

Zespół Wittmaacka-Ekboma należy różnicować z:

  • bólem mięśni,
  • bólem wzrostowym,
  • zapaleniem stawów,
  • nadwyrężeniem układu kostnego.

Wtórny zespół niespokojnych nóg – przyczyny o podłożu chorobowym

Przyczyną ok. 25% przypadków syndromu niespokojnych nóg mogą być m.in.:

  • choroby nerek,
  • schorzenia trzustki,
  • mocznica,
  • niedobór żelaza, anemia,
  • deficyt magnezu,
  • przyjmowanie niektórych leków, głównie stosowanych przy schorzeniach psychicznych.

Czy diagnoza i leczenie zespołu niespokojnych nóg są konieczne?

Przy słabo nasilonych objawach, które nie mają wpływu na jakość życia pacjenta, wystarczające może być leczenie domowe. W mniej więcej połowie przypadków konieczna jednak okazuje się konsultacja lekarska i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Ponadto bardzo ważne jest odróżnienie RLS od innych chorób, które mogą objawiać się w podobny sposób i stanowić poważniejsze zagrożenie dla zdrowia. Mowa o cukrzycy, anemii, zmianach zwyrodnieniowych, epilepsji, zaburzeniach lękowych, chorobie Parkinsona i wielu innych. Warto więc skonsultować się z lekarzem, który zleci wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych i wykluczy lub potwierdzi związek objawów z innymi chorobami.

Jakie badania przeprowadza się przy diagnostyce zespołu niespokojnych nóg? Badania krwi, glukoza, OB

Zastanawiasz się, jak wygląda diagnoza zespołu niespokojnych nóg, zanim skorzystasz z pomocy specjalisty? Sam zespół niespokojnych nóg diagnozuje się na podstawie zgłaszanych objawów i badania polisomnograficznego snu. Natomiast wśród badań laboratoryjnych wykluczających inne schorzenia wymienia się głównie badania krwi pozwalające na określenie stężenia glukozy, OB, poziomu minerałów, wykluczenie chorób reumatoidalnych itd.

Jakie są dostępne metody leczenia zespołu niespokojnych nóg? Dopamina, leki przeciwpadaczkowe

W przypadku RLS wtórnego kluczowe jest odpowiednie leczenie choroby podstawowej, ustalane indywidualnie, w zależności od danego schorzenia – jest to leczenie przyczynowe. Natomiast przy syndromie idiopatycznym o znacznie nasilonych objawach stosuje się leki doustne, których celem jest redukcja dolegliwości – wtedy mówimy o leczeniu objawowym.

Leczenie farmakologiczne opiera się na przyjmowaniu preparatów takich jak leki dopaminergiczne (leki z grupy agonistów dopaminy), benzodiazepiny, niekiedy leki przeciwpadaczkowe. Leczenie farmakologiczne zawsze powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza.

Domowe sposoby na zespół niespokojnych nóg – czy pomogą przy tej przypadłości?

Czy domowe sposoby radzenia sobie z RLS dają pożądane efekty terapeutyczne? W przypadku zespołu niespokojnych nóg istotne znaczenie odgrywa także leczenie niefarmakologiczne, które stanowi wsparcie innych form terapii. Obejmuje ono przede wszystkim unikanie czynników, które mogą nasilać objawy zespołu niespokojnych nóg, np. nadmiaru nikotyny, alkoholu. W złagodzeniu symptomów pomaga też ograniczenie kofeiny.

Pacjentom z objawami RLS mogą pomagać również okłady, masaże czy odpowiednia forma aktywności fizycznej. Pomocne ćwiczenia na zespół niespokojnych nóg to głównie różne metody relaksacyjne, takie jak joga. Należy zadbać także o właściwą higienę snu – kłaść się spać i wstawać zawsze o tej samej porze, przestrzegać wieczornej i porannej rutyny, jeść regularnie i zdrowo czy dbać o warunki otoczenia (wygodny materac, świeże powietrze, cisza, właściwe oświetlenie).

Zespół niespokojnych nóg – FAQ

Z czego się bierze zespół niespokojnych nóg?

Zespół niespokojnych nóg (RLS) może mieć różne przyczyny, w tym genetyczne, neurologiczne, hormonalne i związane z niedoborem żelaza. Często występuje u osób z zaburzeniami snu, cukrzycą, problemami nerek lub przyjmujących niektóre leki.

Zespół niespokojnych nóg, jak zasnąć przy RLS?

Aby zasnąć przy zespole niespokojnych nóg, warto stosować techniki relaksacyjne, jak głębokie oddychanie, medytacja lub masaż, a także delikatne rozciąganie. Unikanie kofeiny i alkoholu przed snem oraz utrzymanie regularnych godzin snu może również pomóc w złagodzeniu objawów. Ponadto warto zadbać o zbilansowaną dietę, bogatą w żelazo i witaminy z grupy B.

Jakich witamin brakuje przy zespole niespokojnych nóg?

Niedobór żelaza, magnezu, kwasu foliowego, witaminy B12 i witaminy D może być związany z zespołem niespokojnych nóg. Warto skonsultować się z lekarzem w celu diagnozy niedoborów i dostosowania odpowiedniej diety i suplementacji.

Źródła:

  1. Kryszkowski W., Florkowski A., Bobińska K., Gałecki P.: Zespół niespokojnych nóg. Psychiatria i psychoterapia. http://www.psychiatriapsychoterapia.pl/index.php?a=articles_show&id=1093 (data odczytu 09.05.2024).
  2. Prusiński A.: Zespół niespokojnych nóg. Przewodnik lekarza 7/2002, vol 5. https://www.termedia.pl/Zespol-niespokojnych-nog,8,848,0,1.html (data odczytu 09.05.2024)..
  3. Siemiński M., Nyka W.M., Nitka-Siemińska A.: Zespół niespokojnych nóg w praktyce ogólnolekarskiej. Forum Medycyny Rodzinnej 2008;2(2):132–138. https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/10237 (data odczytu 09.05.2024)..
  4. Szady J., Slawek J.: Zespół niespokojnych nóg – epidemiologia, diagnostyka i terapia. Pol. Przegl. Neurol 2006;2(4):193–202. https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view/20137 (data odczytu 09.05.2024).
  5. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/71278,zespol-niespokojnych-nog (data odczytu 09.05.2024).