Jeśli wieczorem, zwłaszcza po położeniu się do łóżka, odczuwasz dyskomfort kończyn dolnych na tyle uciążliwy, że wymusza on poruszanie nogami i utrudnia ci zasypianie, być może cierpisz na zespół niespokojnych nóg. Przypadłość ta nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, ale może być objawem poważniejszych chorób i niedoborów żywieniowych. Ponadto, jeśli symptomy są bardzo nasilone, mogą wpływać negatywnie na ilość oraz jakość snu, a to również zwiększa ryzyko wielu zaburzeń. Dowiedz się więcej na ten temat!
Czym jest zespół niespokojnych nóg? Choroba układu nerwowego czy zaburzenie snu?
Wiele osób po ciężkim dniu doznaje bólu i obrzęku nóg, jednak takie objawy zwykle wynikają po prostu ze zmęczenia i mijają po odpoczynku. Zupełnie inną przypadłością jest zespół niespokojnych nóg RLS – restless legs syndrome, określany również jako zespół Wittmaacka-Ekboma, co nawiązuje do nazwisk lekarzy, którzy wnieśli ogromny wkład w charakterystykę tego schorzenia.
RLS uznawany jest za zaburzenie obejmujące dwie dziedziny – neurologię, ze względu na objawy neurologiczne, a także zaburzenia snu. W ostatnim przypadku, zgodnie z klasyfikacją ICSD-2, syndrom ten zaliczany jest do parasomnii, czyli niepożądanych zachowań występujących w czasie snu, które wpływają negatywnie na jego jakość. Problem ten może jednak powodować również bezsenność, która z kolei klasyfikowana jest jako dyssomnia, wpływającą negatywnie także na jakość odpoczynku.
Jakie są objawy kliniczne tej przypadłości?
U chorych na RLS występują parestezje, czyli nieprzyjemne doznania obejmujące kończyny dolne. Zwykle opisywane są one jako trudne do wyjaśnienia doznania, obejmujące:
- mrowienie,
- drętwienie,
- pieczenie,
- niepokój ruchowy,
- potrzeba poruszania kończynami,
- uczucie zmęczenia nóg,
- ciężkość,
- niekiedy ból.
W większości przypadków dyskomfort odczuwany jest na podudziach, a przy cięższej postaci zaburzenia także na udach i biodrach, a nawet na tułowiu. Rzadko natomiast zgłaszane są parestezje stóp. Co ważne, nieprzyjemne odczucia określane są jako głębokie, charakteryzowane jakby dotyczyły wewnętrznych struktur (np. żył), a nie samej powierzchni nóg.
Najczęściej objawy pojawiają się w godzinach wieczornych oraz w czasie snu. W cięższych przypadkach dyskomfort może towarzyszyć pacjentowi także w ciągu dnia, ale wówczas zwykle objawy choroby są łagodniejsze, a nasilają się w momencie zaprzestania aktywności fizycznej i udania się na spoczynek. To właśnie zaprzestanie ruchów, podczas leżenia lub siedzenia, najczęściej wywołuje objawy.
Natomiast po wzmożeniu aktywności – wstaniu, chodzeniu, ćwiczeniach – dolegliwości ulegają złagodzeniu lub całkowicie ustępują, jednak zwykle tylko na krótką chwilę i pomimo wszelkich starań ponownie się nasilają po przyjęciu pozycji leżącej lub siedzącej.
Charakterystyczne dla tej przypadłości są również okresy remisji i nasileń. Niekiedy objawy ustępują całkowicie na pewien czas, po czym nawracają.
Ponadto występuje objaw określany jako PLMS (periodic limb movements in sleep), czyli okresowe ruchy kończyn podczas snu. Zwykle epizody takie trwają do 5 sekund i następują cyklicznie w ciągu kilku minut. Symptom ten często powoduje wybudzanie się ze snu. Zwykle takie objawy obserwowane są i zgłaszane przez osoby z bliskiego otoczenia pacjenta.
Zespół niespokojnych nóg – objawy wynikające z zaburzeń snu
U cierpiących z powodu RLS nie stwierdza się zaburzeń w obrębie układu nerwowego, które mogłyby zagrażać zdrowiu. Niemniej jednak przypadłość ta ma istotne znaczenie dla jakości snu. W przypadku zespołu niespokojnych nóg okres latencji (zasypiania) ulega znacznemu wydłużeniu. Przez dyskomfort i potrzebę poruszania nogami przez długi czas nie można zasnąć, nawet jeśli jest się wyczerpanym, co powoduje skrócenie ogólnego czasu snu, zwłaszcza gdy trzeba rano wstać o określonej godzinie.
Natomiast w ciągu nocy symptomy RLS powodują skrócenie faz snu głębokiego i wydłużenie snu płytkiego. W konsekwencji nawet spędzenie wielu godzin w łóżku nie daje poczucia odpoczynku i nie pozwala na właściwą regenerację organizmu. Jeśli objawy są nasilone, osoba z RLS może odczuwać zmęczenie w ciągu dnia, mieć problemy z koncentracją i zaburzenia motoryczne. Gdy taki stan długo się utrzymuje, negatywnie wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego, hormonalnego, sercowo-naczyniowego i zwiększa ryzyko rozwoju wielu schorzeń.
Jakie mogą być pierwotne przyczyny zespołu niespokojnych nóg?
Większość przypadków ma charakter pierwotny, określany jako idiopatyczny, czyli o nieznanej przyczynie. Zaobserwowano natomiast zwiększoną częstość występowania RLS u osób, których członkowie rodziny zmagali się z tym schorzeniem. Jako możliwe przyczyny występowania zespołu niespokojnych nóg wymienia się więc predyspozycje genetyczne.
Kogo najczęściej dotyczy syndrom niespokojnych nóg?
Szacuje się, że syndrom ten dotyczy ponad 5% populacji. Częstość występowania zespołu niespokojnych nóg wzrasta wraz z wiekiem – problem ten może dotyczyć nawet ok. 15% osób starszych. Warto jednak zaznaczyć, że w przypadku objawów słabo nasilonych wiele osób nie zgłasza się do lekarza.
Rzadko choroba rozpoznawana jest u małych dzieci, ale słabo nasilone objawy mogą pojawiać się już w dzieciństwie oraz okresie dojrzewania, tyle że bywają bagatelizowane. Częściej natomiast RLS dotyczy kobiet w ciąży. Podejrzewa się, że zespół niespokojnych nóg w ciąży, zwłaszcza w ostatnim trymestrze, może mieć związek z niedoborami żelaza i kwasu foliowego. Zwykle jednak symptomy ustępują już w pierwszych tygodniach po porodzie.
Na rozwój zespołu niespokojnych nóg bardziej narażone są osoby nadużywające alkoholu, nikotyny i kofeiny, a także przyjmujące niektóre leki i cierpiące na schorzenia ogólnoustrojowe.
Wtórny zespół niespokojnych nóg – przyczyny o podłożu chorobowym
Przyczyną ok. 25% przypadków syndromu niespokojnych nóg mogą być m.in.:
- choroby nerek,
- schorzenia trzustki,
- mocznica,
- niedobór żelaza, anemia,
- deficyt magnezu,
- przyjmowanie niektórych leków, głównie stosowanych przy schorzeniach psychicznych.
Czy diagnoza i leczenie zespołu niespokojnych nóg są konieczne?
Przy słabo nasilonych objawach, które nie mają wpływu na jakość życia pacjenta, wystarczające może być leczenie domowe. W około połowie przypadków konieczna jednak okazuje się konsultacja lekarska i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Ponadto bardzo ważne jest odróżnienie RLS od innych chorób, które mogą objawiać się w podobny sposób i stanowić poważniejsze zagrożenie dla zdrowia. Mowa o cukrzycy, anemii, zmianach zwyrodnieniowych, epilepsji, zaburzeniach lękowych, chorobie Parkinsona i wielu innych. Warto więc skonsultować się z lekarzem, który zleci wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych i wykluczy lub potwierdzi związek objawów z innymi chorobami.
Jakie badania przeprowadza się przy diagnostyce?
Sam zespół niespokojnych nóg diagnozuje się na podstawie zgłaszanych objawów i badania polisomnograficznego snu. Natomiast wśród badań laboratoryjnych wykluczających inne schorzenia wymienia się głównie badania krwi pozwalające na określenie stężenia glukozy, OB, poziomu minerałów, wykluczenie chorób reumatoidalnych itd.
Jakie metody leczenia znajdują zastosowanie?
W przypadku RLS wtórnego kluczowe jest odpowiednie leczenie choroby podstawowej, ustalane indywidualnie, w zależności od danego schorzenia – jest to leczenie przyczynowe. Natomiast przy syndromie idiopatycznym o znacznie nasilonych objawach stosuje się leki doustne, których celem jest redukcja dolegliwości – leczenie objawowe.
Leczenie farmakologiczne opiera się na przyjmowaniu preparatów takich jak leki dopaminergiczne (leki z grupy agonistów dopaminy), benzodiazepiny, niekiedy leki przeciwpadaczkowe. Leczenie farmakologiczne zawsze powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza.
Rola domowych sposobów na zespół niespokojnych nóg
W przypadku zespołu niespokojnych nóg istotne znaczenie odgrywa także leczenie niefarmakologiczne, które stanowi wsparcie innych form terapii. Obejmuje ono przede wszystkim unikanie czynników, które mogą nasilać objawy zespołu niespokojnych nóg, np. nadmiaru nikotyny, kofeiny, alkoholu.
Pacjentom z objawami RLS mogą pomagać również okłady, masaże czy odpowiednia forma aktywności fizycznej. Pomocne ćwiczenia na zespół niespokojnych nóg to głównie różne metody relaksacyjne, takie jak joga. Należy zadbać także o właściwą higienę snu – kłaść się spać i wstawać zawsze o tej samej porze, przestrzegać wieczornej i porannej rutyny, jeść regularnie i zdrowo czy dbać o warunki otoczenia (wygodny materac, świeże powietrze, cisza, właściwe oświetlenie).
Źródła:
- Kryszkowski W., Florkowski A., Bobińska K., Gałecki P.: Zespół niespokojnych nóg. Psychiatria i psychoterapia. http://www.psychiatriapsychoterapia.pl/index.php?a=articles_show&id=1093 (data odczytu 27.05.2023).
- Prusiński A.: Zespół niespokojnych nóg. Przewodnik lekarza 7/2002, vol 5. https://www.termedia.pl/Zespol-niespokojnych-nog,8,848,0,1.html (data odczytu 27.05.2023).
- Siemiński M., Nyka W.M., Nitka-Siemińska A.: Zespół niespokojnych nóg w praktyce ogólnolekarskiej. Forum Medycyny Rodzinnej 2008;2(2):132–138. https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/10237 (data odczytu 27.05.2023).
- Szady J., Slawek J.: Zespół niespokojnych nóg – epidemiologia, diagnostyka i terapia. Pol. Przegl. Neurol 2006;2(4):193–202. https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view/20137 (data odczytu 27.05.2023).
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/71278,zespol-niespokojnych-nog (data odczytu 27.05.2023).
