Strach przed ciemnością i potworami czającymi się w szafie czy pod łóżkiem to coś, co dobrze znamy z bajek i dziecięcych opowieści. Choć taki lęk faktycznie dość często pojawia się u najmłodszych i przechodzi z wiekiem, bywa też poważnym problemem zaliczanym do fobii. Czym jest patologiczny lęk przed ciemnością i co odczuwa osoba cierpiąca na nyktofobię? W jaki sposób ją rozpoznać i wyleczyć? Sprawdź!
Czym jest nyktofobia?
Nyktofobia, określana często również jako skotofobia lub achluofobia, to rodzaj fobii specyficznej, czyli takiej, która wiąże się z irracjonalnym strachem przed określonym bodźcem. W tym przypadku strach i lęk dotyczą przebywania w ciemnym pomieszczeniu lub nieoświetlonej, otwartej przestrzeni. Paniczny lęk przed ciemnością może znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie.
Nyktofobia może przybierać różne formy i poziomy intensywności, a także wywoływać szereg konsekwencji, takich jak: zaburzenia snu (np. częste budzenie się w nocy), bezsenność i inne problemy z zasypianiem, napady lękowe, chroniczne zmęczenie, a nawet trudności w utrzymywaniu kontaktów międzyludzkich.
Jednoznaczne stwierdzenie nyktofobii nie zawsze jest proste. To, że boimy się ciemności, jest w pewien sposób naturalne i bywa uzasadnione. Małe dzieci kierują się sygnałami wysyłanymi przez własne mechanizmy obronne, mające korzenie w ewolucji. Mózg człowieka rozwija się o wiele wolniej niż cywilizacja. Ciemność oznaczała niegdyś realne zagrożenie, na które ludzie pierwotni musieli odpowiednio reagować. Mózg dziecka działa na podobnej zasadzie.
W przypadku dzieci lęk przed tym, czego nie widać, pojawia się też często po obejrzeniu lub wysłuchaniu przerażającej bajki. Straszenie najmłodszych, chociażby żartobliwe, duchami czy potworami, może wywołać podobny efekt. Bywa, że chroniczny strach przeradza się właśnie w nyktofobię. Osoby nią dotknięte nie są w stanie przebywać w zaciemnionych miejscach i boją się wstawać w nocy np. do toalety. Brak jakichkolwiek bodźców wzrokowych powoduje dodatkowy stres, napięcie i poczucie panicznej niepewności.
Niekiedy lęk może mieć podłoże traumatyczne. Osoba, która została napadnięta w nocy, z dużym prawdopodobieństwem będzie unikać wychodzenia z domu po zmroku. Dopiero stopniowe przyzwyczajanie się czy odpowiednio dobrana terapia mogą pomóc zażegnać problem.
Lęk przed ciemnością – przyczyny nyktofobii
Występowanie zaburzeń psychicznych z rodzaju fobii miewa wiele przyczyn. Powody pojawiania się lęków u każdej osoby mogą mieć innych charakter i tym samym inne podłoże. Najczęściej jednak wyróżnia się dwie specyficzne grupy przyczyn takiego stanu. Nieuzasadniony lęk przed ciemnością najczęściej wynika z:
- traumatycznych doświadczeń związanych z ciemnością,
- nieprzepracowanego strachu przed przebywaniem w ciemności w okresie dzieciństwa.
W pierwszym przypadku lęk może być np. skutkiem karania dziecka poprzez zamykanie go w ciemnym pomieszczeniu lub traumatycznego zajścia w nieoświetlonym otoczeniu (wypadek samochodowy, napad).
W drugim przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w której strach dziecka rośnie wraz z nim i towarzyszy mu także w okresie dorosłości. Takie osoby często nie pozbywają się fobii do końca życia. Dodatkowo doświadczają objawów lękowych i różnych instynktownych zachowań, które niekiedy prowadzą nawet do depresji. Osoby te często odczuwają też tzw. lęk antycypacyjny, czyli strach pojawiający się już na samą myśl o gasnących światłach, zanim to jeszcze nastąpi.
W przypadku występowania podobnej traumy i jej objawów u siebie czy najbliższych warto poszukać profesjonalnej pomocy. Na początku dobrze jest skorzystać z możliwości wykonania testów psychologicznych przeprowadzanych przez specjalistów.
Typowe objawy nyktofobii
Głównym objawem nyktofobii – zarówno u dorosłych, jak i u dzieci – jest lęk przed ciemnością. Osoby z tym problemem często śpią przy włączonym świetle, co samo w sobie nie wpływa korzystnie na efektywność nocnego wypoczynku. Ciągła ekspozycja na oświetlenie może spowodować istotne zaburzenia rytmu okołodobowego. Gdy taki stan trwa dłużej, trudniej jest się wyspać, dochodzi do zaburzeń gospodarki hormonalnej, stanów lękowych i depresyjnych, a nawet objawów chorobowych ze strony układu nerwowego czy krwionośnego.
Charakterystycznym symptomem nyktofobii jest też lęk antycypacyjny. Wyobrażanie sobie sytuacji, w której nastąpiłby brak światła, znacznie zwiększa dyskomfort psychiczny i powoduje wycofanie oraz rezygnację z uczestniczenia w życiu towarzyskim.
Jeżeli nyktofobik znajdzie się nagle w zaciemnionym miejscu, może wystąpić u niego atak paniki oraz inne objawy psychosomatyczne takie, jak: podwyższone tętno, przyspieszony oddech, trudności w oddychaniu, nudności i wymioty, dreszcze, a nawet utrata przytomności.
Opisane powyżej objawy sprawiają, że irracjonalny lęk przeszkadza jednostce w normalnym funkcjonowaniu, zarówno w sensie biologicznym, jak i społecznym. Takie stadium zaburzenia wymaga interwencji specjalisty. Jeżeli dostrzegasz, że Ty lub osoba w Twoim otoczeniu zmaga się z problemem, który wpływa negatywnie na codzienne życie, bezwzględnie zasugeruj konsultację z lekarzem. Najskuteczniejszym sposobem na rozwiązanie problemu jest przeprowadzenie profesjonalnej diagnostyki i wdrożenie stosownej terapii.
Leczenie nyktofobii – jak opanować lęk przed ciemnością?
Najgorszym, co można zrobić, jest próba udowadniania osobie chorej, że przebywanie w ciemności niczym jej nie grozi. Zamykanie – czy to dorosłych, czy dzieci – w ciemnym pokoju może pogłębić traumę i wywołać szok u chorego.
Najlepszym sposobem i jedyną metodą, która może przynieść pozytywne rezultaty i być jednocześnie bezpieczną formą leczenia, jest psychoterapia. Najczęstsze formy terapeutyczne w leczeniu nyktofobii to:
- Terapia implozywna, czyli rodzaj terapii ekspozycyjnej, która polega na konfrontacji chorego z bodźcem lękowym w kontrolowanych warunkach. Podczas sesji pacjent ma za zadanie pokonać swój lęk w obliczu znalezienia się w skrajnej sytuacji, np. takiej jak obecność w ciemnym pokoju. Ma to na celu uświadomienie choremu braku zagrożenia wynikającego z faktu wszechobecnej ciemności.
- Terapia poznawczo-behawioralna zakładająca istnienie fobii w związku z głęboko zakorzenionym konfliktem wewnętrznym. Sposobem na wyjście z problemu jest tutaj analiza osobowości i własnych zachowań oraz zrozumienie mechanizmu strachu.
- Desensytyzacja – stopniowe przyzwyczajanie do przebywania w ciemności i lęku w kontrolowanych warunkach, połączone z wykorzystywaniem technik relaksacyjnych.
W zaawansowanych przypadkach stosuje się również środki farmakologiczne, najczęściej preparaty przeciwlękowe i antydepresyjne. Jednak nawet wtedy podstawową formą leczenia jest regularny udział chorego w psychoterapii.
Nyktofobia a somnifobia – czym się różnią te zaburzenia?
Choć zarówno nyktofobia, jak i somnifobia są związane z nocą i ze snem, stanowią one dwa różne rodzaje zaburzeń. Osoby z nyktofobią odczuwają strach przed ciemnością, który często bywa irracjonalny, ale może też być wynikiem traumy.
Pod pojęciem somnifobii rozumiemy lęk przed zasypianiem. Jego podłoże również może być różnorodne, od bezsenności, przez trudne doświadczenia z przeszłości, aż po zaburzenia psychiczne. Przyczyną somnifobii może być też nieprzepracowany lęk przed ciemnością z dzieciństwa lub wieku dorosłego.
FAQ
Co to jest nyktofobia?
Nyktofobia, nazywana też achluofobią lub skotofobią, objawia się silnym lękiem przed ciemnością. Fobia ta wpływa bezpośrednio na jakość życia i codzienne funkcjonowanie osoby cierpiącej na tę przypadłość. Strach przed ciemnością może wywoływać ataki paniki lub skłaniać do spania przy włączonym świetle, co wpływa negatywnie na ilość i jakość snu.
Dlaczego boimy się ciemności?
Strach przed ciemnością to instynktowna obawa przed nieznanym, która przez tysiąclecia chroniła człowieka przed różnorodnymi zagrożeniami. Jeśli jednak strach przyjmuje formę patologiczną, przeradza się w nyktofobię, która jest zaburzeniem wymagającym specjalistycznej diagnostyki i leczenia.
Czy strach przed ciemnością to choroba?
Obawa przed ciemnością jest naturalną reakcją związaną z naszym instynktem, który ostrzega nas przed realnymi zagrożeniami. Słaba widoczność ogranicza nasze możliwości poznawcze, a więc budzi w człowieku niepewność. Problem pojawia się jednak wówczas, gdy strach przejmuje kontrolę nad naszym codziennym życiem. Wówczas mamy do czynienia z zaburzeniem zwanym nyktofobią. Nie zalicza się ono do chorób w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, jednak wymaga diagnostyki i leczenia.
Jak leczyć strach przed ciemnością?
W przypadku zauważenia u siebie irracjonalnego strachu przed ciemnością, zwanego nyktofobią, należy przede wszystkim skonsultować swój stan ze specjalistą. Psychiatra może zalecić farmakoterapię, jeśli zaburzenie znacząco wpływa na funkcjonowanie pacjenta. Pomocna może okazać się również psychoterapia, która umożliwi wypracowanie technik relaksacyjnych i pomoże w łagodzeniu objawów lęku.
Źródła:
- Ziółkowski Przemysław. Fobia u dzieci w wieku szkolnym. „Nauka i Społeczeństwo. Przegląd nauk społecznych, technicznych, medycznych i pedagogicznych”1 (2020): 65–80.
- Gajda Emilia, Wanot Bartosz, Biskupek-Wanot Agnieszka. Zaburzenia snu. „Problemy zdrowia publicznego”. T 1 (2020): 36–45.
- Reiter Małgorzata. Diagnoza fobii społecznej u osób dorosłych. Rzetelne metody oceny klinicznej oraz narzędzia diagnostyczne. „Rozprawy Społeczne”4 (2021): 110–124.
- Mujeeb Sana, Muhammad Hafeez Javed, Tayyaba Arshad. Aquabot: a diagnostic chatbot for achluophobia and autism. „Int J Adv Comput Sci Appl” 8.9 (2017): 39–46.
- https://journals.viamedica.pl/varia_medica/article/download/61870/46858 (dostęp 24.09.2024).
- https://podyplomie.pl/psychiatria/40519,zaburzenia-po-traumie-mozliwosci-psychoterapeutyczne (dostęp 24.09.2024).
