Gdy problem z zaśnięciem towarzyszy nam od dłuższego czasu, staramy się znaleźć jego przyczynę. Bezsenność należy do objawów często współwystępujących z depresją. Problemy ze snem mogą być spowodowane zarówno obniżonym nastrojem i stanami lękowymi, jak i przyjmowaniem leków przeciwdepresyjnych. Co warto wiedzieć o związku między depresją a bezsennością?
Depresja a bezsenność – zależność między zdrowiem psychicznym a snem
Zgodnie z definicją bezsenność (insomnia) to subiektywna skarga na złą jakość snu, która wyraźnie wpływa na funkcjonowanie pacjenta w ciągu dnia i trwa co najmniej 4 tygodnie. Według statystyk problemy ze snem występują około 1,5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Wyróżnia się bezsenność pierwotną, która pojawia się bez uchwytnej przyczyny oraz wtórną, która może być następstwem choroby somatycznej lub zaburzeń psychicznych. Problemy ze snem często towarzyszą chorym na depresję i osobom zmagającym się z zaburzeniami lękowymi. Wspólne dla bezsenności i stanów obniżonego nastroju jest zakłócenie pracy wewnętrznego zegara biologicznego i rytmów okołodobowych.
Zaburzenia snu w depresji – jak je rozpoznać?
Wyróżnia się cztery podstawowe postaci bezsenności:
- problemy z zaśnięciem – długie oczekiwanie na sen, zwykle powyżej 15-20 min od położenia się do łóżka;
- zbyt wczesne budzenie się, zwykle po 3-4 godzinach snu (czyli po przespaniu 2-3 cykli snu), z niemożnością ponownego zaśnięcia;
- trudności w utrzymaniu ciągłości snu, czyli wybudzenia w nocy trwające powyżej 15 min;
- sen przewlekle nieregenerujący, czyli stan, w którym długość snu jest normalna, ale rano pacjent budzi się zmęczony.
Trudności z zasypianiem związane są najczęściej z podwyższonym poziomem lęku, który narasta wieczorem. Wczesne budzenie się jest charakterystyczne dla depresji. Dwa ostatnie typy bezsenności związane są częściej z dolegliwościami somatycznymi, takimi jak bezdech senny czy przewlekły ból.
Bezsenność w depresji – błędne koło
Bezsenność jest często objawem depresji, ale uważa się, że może być również jej przyczyną. Długotrwałe problemy ze snem zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych. Co więcej, utrzymująca się bezsenność, po ustąpieniu innych objawów depresji, zwiększa ryzyko nawrotu choroby. W niektórych przypadkach trudno jest określić, co było pierwsze – depresja czy bezsenność. Z tego względu często praktykuje się leczenie zaburzeń depresyjnych i insomnii równolegle.
Leczenie bezsenności w depresji – jakie są możliwości?
Ważne jest, aby leczenie bezsenności rozpocząć jak najszybciej po jej wystąpieniu. Gdy problemy ze snem utrzymują się dłużej niż 2-3 tygodnie, warto zwrócić się do lekarza. Im szybciej rozpoczniemy leczenie bezsenności, tym mniejsze jest ryzyko wystąpienia mechanizmów utrwalających.
Leki nasenne niekoniecznie są dobrym wyborem w przypadku bezsenności przewlekłej, która towarzyszy depresji. Istnieje bowiem ryzyko utrwalenia i pogorszenia bezsenności oraz uzależnienia się od nasennych środków farmakologicznych. Podstawą jest terapia poznawczo-behawioralna wspierana odpowiednio dobranymi dawkami leków przeciwdepresyjnych z grupy antagonistów receptorów serotoninowych i inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, np. trazodon. Celem terapii jest uświadomienie pacjentowi, że może poradzić sobie z bezsennością.
Obawy związane z brakiem snu działają często jak błędne koło, powodując wybudzanie się i zaostrzając dodatkowo objawy bezsenności. Odpowiednio przeprowadzona psychoterapia może zmniejszyć te obawy i przełamać schemat. Lęk przed bezsennością można zredukować, stosując tzw. metodę intencji paradoksalnej. Jest to strategia oparta na deprywacji snu (wymuszonej bezsenności), która polega na tym, że zamiast oczekiwać na sen, staramy się nie zasnąć. Oddalamy w ten sposób negatywne myśli o bezsenności, dzięki czemu sen przychodzi łatwiej. Metoda ta może przynieść krótkotrwałą poprawę obniżonego nastroju, jednak uważana jest za mało skuteczną w dłuższej perspektywie czasu.
Inną metodą leczenia bezsenności towarzyszącej depresji jest terapia światłem. Fototerapia jest szczególnie przydatna w przypadku sezonowych epizodów depresyjnych oraz u osób, u których leczenie farmakologiczne nie jest wskazane, np. u kobiet w ciąży.
Higiena snu – jak poprawić jakość odpoczynku?
Istotnym elementem leczenia bezsenności w depresji jest przestrzeganie higieny snu, które obejmuje m.in.:
- stałe pory udawania się na spoczynek i wstawania,
- unikanie długiego leżenia w łóżku przed pójściem spać i po przebudzeniu,
- kładzenie się spać dopiero wtedy, gdy pojawi się uczucie senności, niezmuszanie się do spania,
- unikanie drzemek w ciągu dnia,
- ograniczenie napojów zawierających kofeinę, a także alkoholu i nikotyny,
- unikanie wysiłku fizycznego oraz zajęć angażujących emocjonalnie w godzinach wieczornych,
- zapewnienie ciszy i optymalnej temperatury w sypialni,
- zjedzenie lekkiego posiłku przed snem.
Źródła:
Heitzman, J. (2009). Zaburzenia snu: przyczyna czy skutek depresji? Psychiatria Polska, tom XLIII, nr 5, s. 499–451. https://www.psychiatriapolska.pl/pdf-154268-78822?filename=Zaburzenia+snu+_.pdf
Czarnik A. (2021). Postępowanie w przypadku bezsenności i zaburzeń snu. Lekarz POZ; 3: s. 205-215. https://www.termedia.pl/poz/Postepowanie-w-przypadku-bezsennosci-i-zaburzen-snu,43257.html
Wichniak A., Szmyd J. (2019). Leczenie depresji poprzez normalizację zaburzonego rytmu snu i czuwania. Journal of Psychiatry & Clinical Psychology/Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 19(3), s. 338-343. https://www.psychiatria.com.pl/index.php/wydawnictwa/2019-vol-19-no-3/leczenie-depresji-poprzez-normalizacje-zaburzonego-rytmu-snu-i-czuwania
Skalski M. (2014). Bezsenność-patogeneza i leczenie. Kosmos, 63(2), s. 233-243. https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/1210
