Człowiek jest w stanie wytrzymać wiele, ale żeby prawidłowo funkcjonować i czuć się dobrze, potrzebuje określonej ilości snu. Co więcej, nie ma możliwości, aby wyspać się „na zapas”. Sen powinien odbywać się cyklicznie, naprzemiennie z okresami czuwania. Zastanawiasz się, ile można nie spać, aby deficyt snu nie odbił się negatywnie na stanie zdrowia i co dzieje się po dłuższym czasie bez spania? Dowiedz się więcej na ten temat!
Czym właściwie jest sen?
Każdy człowiek funkcjonuje zgodnie z rytmem snu i czuwania. Jest to podstawowy wyznacznik naszej aktywności i pory na odpoczynek. Obecnie o śnie wiadomo sporo. Odbywa się on cyklicznie, a w jego trakcie przechodzimy przez poszczególne fazy snu głębokiego i płytkiego. Etapy głębokie są najefektywniejsze i zapewniają ciału regenerację. Przerywniki w postaci snu płytkiego również mają swoje przypuszczalne funkcje – m.in. są formą czuwania i kontroli otoczenia. Sen określa się jako stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cechujący się odwracalnym zniesieniem świadomości.
Przypuszcza się, że sen ma kluczowe znaczenie dla układu nerwowego. Gdy śpimy, dochodzi m.in. do obniżenia temperatury ciała, prawdopodobnie stanowi on formę oszczędności energii. Ponadto jest ważny dla układu hormonalnego, stymulacji niektórych neuronów i pobudzenie innych, a także regulacji wspomnień. Potwierdzono również, że sen jest niezbędny do życia, rozwoju, dojrzewania i zdrowia.
Ile można wytrzymać bez snu? Skutki niedoboru snu
Prawdą jest, że dla zachowania sprawności motorycznej i psychicznej należy przesypiać określoną liczbę godzin każdej doby. Już jedna nieprzespana noc daje o sobie znać w postaci m.in. osłabienia w ciągu dnia, trudności w koncentracji, wahań nastroju czy popołudniowej senności. Gdy nie śpimy dłużej niż 24 godziny, stajemy się narażeni na objawy takie, jak:
- bełkotliwa mowa,
- trudności w prawidłowej ocenie sytuacji i podejmowaniu właściwych decyzji,
- zaburzenia pamięci,
- zmiany nastroju – rozdrażnienie, podenerwowanie, płaczliwość,
- zaburzenia wzroku i słuchu – trudności w dostrzeganiu barw, słabsze słyszenie,
- drżenie i/lub nadmierne napięcie mięśni,
- problemy z koordynacją ruchową.
Stan taki można porównać z objawami świadczącymi o obecności alkoholu we krwi. Tym samym już po dobie brak snu niesie ryzyko m.in. wypadków komunikacyjnych. Natomiast dodatkowe godziny bez snu jeszcze bardziej pogarszają samopoczucie i zdolności motoryczne.
Po ok. 36 godzinach bez snu dochodzi do wzrostu poziomu czynników zapalnych i hormonów stresu. Metabolizm spowalnia, a apetyt słabnie. Wszystkie wyżej wymienione objawy nasilają się. Jednak na tym etapie skutki uboczne braku snu są raczej odwracalne i nie mają długoterminowych konsekwencji. Nie zmienia to jednak faktu, że są bardzo niebezpieczne zarówno dla osoby bezpośrednio odczuwającej niedobór snu, jak i osób z jej otoczenia.
Czym grozi dłuższy brak snu – co dzieje się z organizmem po 48 godzinach czuwania?
Po 48 godzinach bez snu, a nawet wcześniej, można już spodziewać się dodatkowych komplikacji stanowiących poważne zagrożenie, także dla osób z otoczenia. U człowieka pozbawionego snu przez dwie doby mogą zdarzać się epizody mikrosnu. Są to drzemki mimowolne, trwające zwykle zaledwie kilkadziesiąt sekund. Osoba nieśpiąca od tak długiego czasu nie jest ich świadoma. Może przysypiać w każdej pozycji, nawet w czasie wykonywania złożonych czynności, np. prowadzenia samochodu czy jedzenia. W takich przypadkach skutki braku snu mogą być katastrofalne. Ponadto przy tak zaawansowanej deprywacji snu dochodzi do zaburzeń metabolicznych. Pojawiają się dreszcze wynikające z zaburzeń przetwarzania informacji pochodzących z receptorów zimna znajdujących się w skórze.
Trzy dni to już skrajny deficyt snu. Większość ludzi nie jest w stanie wytrzymać tak długo, a już na pewno nie samodzielnie, bez pobudzających je bodźców zewnętrznych. Jeśli jednak z różnych przyczyn by do tego doszło, zwykle pojawiają się poważne halucynacje, iluzje, niemożność racjonalnego myślenia i rozpoznania otoczenia. Po 72 godzinach bez snu dochodzi już do poczucia utraty rzeczywistości – osoba taka nie kojarzy, gdzie się znajduje, nie pamięta, co robi, a nawet nie wie, kim jest.
Trzydniowy czas bez snu jest tak skrajnie wyczerpujący, że utrzymanie tak długiego okresu bez snu praktykowane było jako jedna z najokrutniejszych tortur.
Czy człowiek może przetrwać bez snu?
Jeśli długo nie śpimy, mimowolnie prędzej czy później zaśniemy. Inaczej byłoby, gdyby ktoś uniemożliwiał nam odpoczynek. Oczywiście ze względu na powagę i ryzyko związane z długotrwałym brakiem snu tego typu eksperymenty na ludziach nie są prowadzone. Nie wiadomo więc do końca, co stałoby się po dłuższej przerwie oraz ile tak naprawdę człowiek jest w stanie wytrzymać bez snu. Niestety znane są jednak badania na szczurach, które po kilkunastu dniach kończyły się śmiercią zwierząt.
Ile możemy wytrzymać bez snu, cierpiąc na bezsenność?
Osoby cierpiące na bezsenność często mają poczucie, jakby w ogóle nie spały. Zwykle jednak tak nie jest, mimo że deprywacja snu również znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie człowieka. W przypadku bezsenności częstszymi problemami są m.in.:
- trudności w zasypianiu (wydłużony czas latencji),
- częste przebudzenia się w nocy,
- skrócenie faz snu głębokiego,
- wybudzanie się nad ranem i niemożność ponownego zapadnięcia w sen.
Okazjonalna, jak i przewlekła bezsenność nie powinna być mylona z zagadnieniem możliwości człowieka w kwestii przetrwania bez snu. Sporadycznie krótszy sen nie stanowi śmiertelnego zagrożenia dla zdrowia. Ważne jednak, by w przypadku powtarzających się problemów z bezsennością zgłosić się do specjalisty. Chroniczny brak snu może bowiem wpływać znacząco na funkcjonowanie człowieka i jego stan zdrowotny.
Rekord to 11 dni – eksperyment Randy’ego Gardnera
W 1963 roku Amerykanin Randy Gardner poddał się eksperymentowi mającemu na celu wytrzymanie bez snu tak długo, jak się da. Ostatecznie nie spał on ponad 11 dni, a dokładniej 11 dni i 24 minuty, czyli nieco przeszło 264 godziny. W trakcie eksperymentu był on monitorowany przez wiele osób. Jakie odnotowano wyniki? Jak długo człowiek może nie spać? Otóż niektórzy twierdzili, że skrajny deficyt snu wpłynął tylko na jego samopoczucie i wahania nastroju. Inni natomiast, że doszło do poważnych problemów poznawczych i behawioralnych, włącznie z zaburzeniami pamięci, omamami i paranoją.
Co ciekawe, po zakończeniu eksperymentu Gardner stosunkowo bez problemu zasnął i przespał ponad 14 godzin. W kolejnej dobie spał nieco krócej, aż ostatecznie powrócił do naturalnego cyklu. Nie stwierdzono, aby taka przerwa w śnie miała wpływ na jego stan zdrowia w dłuższej perspektywie. Jednak ponoć po latach stwierdził on, że zachorował na poważną bezsenność, ale związek z wcześniejszym eksperymentem nie jest znany.
W tamtych czasach wyczyny takie były wpisywane do Księgi rekordów Guinnessa. Jednak z obawy m.in. przed poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi dla osób poddających się eksperymentom, tuż po wspomnianym rekordzie nie prowadzono takich wpisów. Istnieją jednak doniesienia, że już w latach wcześniejszych znane były osoby, które wytrzymały bez snu nawet 466 godzin, a także iż w późniejszym czasie, np. Toni Wright pobił rekord Gardnera, a jego wynik miał wynosić 266 godzin.
Jak długi powinien być zdrowy sen człowieka?
W czasie snu odpoczywamy. Potrzeba snu jest naturalna, mocno odczuwana wieczorem, gdy zapada zmrok. Ma to związek z regulacją stężenia melatoniny (hormonu snu i czuwania) pod wpływem promieniowania UV. Każdy powinien spać średnio 7–9 godzin na dobę. Jest to jednak kwestia bardzo indywidualna, zależna m.in. od:
- wieku,
- stopnia aktywności fizycznej,
- aktywności umysłowej i społecznej,
- rodzaju pracy,
- stanu zdrowia,
- codziennej rutyny.
Zdarza się więc, że niektórzy czują się w pełni wypoczęci już po 6 godzinach snu, a inni potrzebują ich nawet kilkanaście.
Długofalowe skutki przewlekłego braku snu i bezsenności
Wiadomo, że człowiek wytrzyma bez snu dłużej, niż jest to zalecane. Jednak ze względu na własne zdrowie i samopoczucie nie warto narażać organizmu na tak duże wyczerpanie. Istotne są nie tylko problemy z koncentracją, halucynacje czy zagrożenia dla siebie i otoczenia. Przewlekły niedobór snu, czyli przesypianie niedostatecznej liczby godzin każdej doby, powtarzające się minimum trzy razy w ciągu tygodnia, niesie już długofalowe skutki. U osób cierpiących na bezsenność oraz inne zaburzenia snu wzrasta ryzyko m.in.:
- złego samopoczucia, drażliwości,
- zaburzeń pamięci i dekoncentracji,
- depresji i stanów zbliżonych do psychozy,
- cukrzycy,
- miażdżycy,
- nadciśnienia tętniczego,
- zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego,
- chorób nowotworowych.
Ile można nie spać? – FAQ
Co się dzieje po 3 dniach bez snu?
Trzy dni bez snu mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym nasilenia objawów zaburzeń psychicznych, takich jak depresja i stany lękowe, osłabienia układu odpornościowego, spadku zdolności poznawczych, co prowadzi do problemów z koncentracją, pamięcią, czasem reakcji i podejmowaniem racjonalnych decyzji. Przedłużający się brak snu zwiększa ryzyko wystąpienia halucynacji i omamów, zaburzeń widzenia i słuchu czy skrajnych wahań nastroju.
Jaki jest rekord bez snu?
Światowy rekord bez snu ustanowił w 1964 roku Randy Gardner – wynosi on 264 godziny, czyli około 11 dni i 25 minut. Jednak należy zaznaczyć, że próby takiego ekstremalnego niespania są niebezpieczne i mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, włączając w to uszkodzenia mózgu i zaburzenia psychiczne.
Czy jedna nieprzespana noc szkodzi?
Już jedna noc bez wystarczającej ilości snu może powodować osłabienie koncentracji i uwagi, zmniejszyć szybkości reakcji, koordynację ruchową, prowadzić do zaburzeń łaknienia, nastroju oraz zdolności logicznego myślenia. Zdrowe nawyki, w tym regularne 7 do 9 godzin snu, są kluczowe dla sprawnego funkcjonowania całego organizmu.
Źródła:
- Krajewska O., Skrypnik K., Kręgielska-Narożna M., Suliburska J., Bogdański P.: Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017;8(2):47–55. https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/view/54254
- Neubauer D.N.: Śpimy za mało! Tom 7, Nr 3, 2010, Psychiatria po Dyplomie. https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/290/original/55-56.pdf?1472724188
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/70378,fizjologia-snu
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/70349,bezsennosc
- https://health.clevelandclinic.org/how-long-can-you-go-without-sleep/
- https://www.verywellhealth.com/can-sleep-deprivation-cause-your-death-3015067
- https://en.wikipedia.org/wiki/Randy_Gardner_sleep_deprivation_experiment
