Organizm wkracza w sen stopniowo, przechodząc przez czas latencji, sen płytki, aż do głębokiego. Gdy świadomość zanika, niekiedy pojawiają się mylące, nieprawdziwe spostrzeżenia określane jako halucynacje. Jest to tzw. hipnagogia. W większości przypadków jest to naturalne zjawisko fizjologiczne, ale może również być to objaw zaburzeń snu. Dowiedz się więcej na ten temat!
Czym dokładnie jest hipnagogia / omamy hipnagogiczne?
Określenia, takie jak hipnagogia, halucynacje i omamy hipnagogiczne, to synonimy tego samego zjawiska fizjologicznego. Są to różnego rodzaju wizje – słuchowe, wzrokowe, czuciowe, a nawet węchowe. Pojawiają się one najczęściej w momencie zasypiania i nie są w żaden sposób inicjowane przez bodźce zewnętrzne. Autorem pojęcia ,,hipnagogia” był – Louis Ferdinand Alfred Maury – francuski uczony i lekarz.
Pomimo iż odczucia takie bywają niezwykle realistyczne, często pomieszane i zupełnie nielogiczne, to trzeba podkreślić, że omamy hipnagogiczne nie są zjawiskiem psychopatologicznym. Niektóre osoby wiążą wizje hipnagogiczne ze sferą snów. Jednak marzenia senne są czymś zupełnie innym. Ponadto występują w innych fazach snu.
Jak wyglądają halucynacje hipnagogiczne?
W przebieg hipnagogi mogą być zaangażowane różne zmysły – oddzielnie lub kilka jednocześnie. Mogą być to wizje zarówno przyjemne, jak i negatywne, słuchowe lub kinestetyczne. Doznania zmysłowe często przyjmują również formę wrażenia, np. uczucia obecności innych osób. Niekiedy towarzyszy temu uczucie lęku, niepokoju, a nawet przerażenia. Z kolei doznania wzrokowe bywają bardzo wyraźne. Dana osoba tuż przed zaśnięciem może widzieć wyraźne postaci, obiekty czy krajobrazy lub wręcz przeciwnie czyli wizje abstrakcyjne – mozaiki, wzory geometryczne czy barwy.
Realistyczne wrażenia wzrokowe mogą dotyczyć osób i sytuacji, których nie kojarzymy. Zdarza się też, że w trakcie zapadania w sen pojawiają się wizje dotyczące wspomnień, zarówno z minionego dnia, jak i dalszej przeszłości. Niekiedy omamy stanowią również wizje, w trakcie których odczuwa się zapach i dotyk. Niekiedy słyszy się też śpiew.
Omamy najczęściej są tak realne, że można określić je jako rzeczywistość we śnie. Chociaż faktycznie trwają raczej krótko – zwykle najmniej 15 sekund i nie więcej niż kilka minut, to dana osoba odnosi wrażenie, jakby był to głęboki sen trwający wiele godzin.
Zwykle są to bardzo realne wizje, dlatego osoba ich doznająca nie jest w stanie pojąć, czy to jawa, czy sen. Tym samym gdy taką osobę nagle wybudzić w momencie przechodzenia z fazy czuwania do snu, może mieć ona zaburzenia percepcji. Odróżnienie jawy i śnienia następuje dopiero po kilku-kilkunastu sekundach lub później.
W jakiej fazie snu zwykle występuje to zjawisko?
Sen jest procesem cyklicznym, składającym się z kilku faz NREM i krótszego przerywnika REM. Typowe marzenia senne (sny i koszmary), najczęściej występują w fazie snu REM. Natomiast w większości przypadków omamy hipnagogiczne pojawiają się w trakcie zasypiania, czyli czasu przechodzenia ze stanu czuwania do snu. Jest to pierwsze stadium NREM (N1), w trakcie którego dochodzi do zniesienia świadomości i reakcji na bodźce zewnętrzne.
W odróżnieniu od snu hipnagogia cechuje się tym, iż wizje takie lepiej zapamiętujemy, są też bardzo wyraźne. Prawdopodobnie ma to związek z faktem, iż nasz umysł pozostaje w stanie między jawą a snem. Co ciekawe stwierdzono, że stan, w którym występują zjawiska hipnagogiczne, jest bliższy świadomości niż śnieniu. Można więc porównać go do medytacji czy specyficznej formy relaksacji. Być może dlatego wizje między snem a jawą często występują podczas popołudniowych drzemek.
Omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne – różnice
Hipnagogia i omamy hipnopompiczne wyglądają podobnie. Różnica między tymi zjawiskami polega na czasie ich występowania. Jak było wspomniane, objawy hipnagogiczne pojawiają się w momencie przechodzenia ze stanu czuwania w sen, natomiast hipnopompiczne występują zwykle podczas wybudzania lub są odbierane jako zjawisko obecne zaraz po przebudzeniu.
Jakie są najczęstsze przyczyny takich epizodów?
Sporadyczne epizody hipangogi / omamów hipnagogicznych dotyczą zupełnie zdrowych osób, niemających problemów ze snem. Wówczas jako przyczyny niekiedy uznaje się czynniki mające miejsce w dniu poprzednim, np.:
- stres i przemęczenie,
- niezdrowa dieta,
- przyjęcie substancji psychoaktywnych,
- niewłaściwe warunki do spania.
Jako prawdopodobne źródło omamów hipnagogicznych wymienia się również m.in.:
- zaburzenia snu,
- zaburzenia rytmu dobowego,
- niedobór witamin i minerałów, zwłaszcza żelaza i witamin z grupy B,
- choroby neurologiczne,
- schorzenia psychiatryczne.
Narkolepsja, paraliż senny, koszmary
Najczęściej epizody hipnagogi występują sporadycznie. Przypuszcza się, że chociaż raz w życiu doświadcza ich każdy człowiek. Zdarza się jednak, że wizje w momentach snu są objawem poważniejszych zaburzeń, które wymagają konsultacji ze specjalistą. Mogą one świadczyć o nieprawidłowościach, takich jak np.:
- Narkolepsja – jest to bardzo rzadkie, ale poważne zaburzenie, które charakteryzuje się nadmierną sennością w ciągu dnia i niekontrolowanymi epizodami krótkotrwałego snu. Objawy hipnagogiczne stanowią jeden z objawów tego schorzenia, podobnie jak np. katapleksja czy porażenie przysenne.
- Koszmary senne – występują głównie w fazie REM i są określane jako nieprzyjemne, wręcz przerażające sny prowadzące do wybudzenia się. Bywają one mylone z omami i wymagają diagnostyki, zwłaszcza, jeśli trwają przewlekle.
- Paraliż przysenny – hipnagogia ma miejsce tuż po zaśnięciu, podobnie jak paraliż przysenny, czyli stan, w trakcie którego dana osoba nie może wykonać żadnego ruchu, pomimo względnej świadomości. Oba te zjawiska niekiedy występują jednocześnie.
Czy hipnagogia wymaga leczenia?
Przygodne wizje zwykle nie mają wpływu na jakość snu i mijają samoistnie lub po wykluczeniu czynników, które zaburzyły zdrowy odpoczynek. Jednak w części przypadków mogą one powtarzać się często i trwać przewlekle, a to wpływa negatywnie na ilość i jakość snu. W bardzo rzadkich przypadkach objawy takie mogą być wynikiem choroby psychicznej, w tym depresji i stanów lękowych. Jeśli więc często doznajesz wizji hipnagogicznych lub hipnopompicznych oraz odczuwasz ich wpływ na sen i funkcjonowanie w ciągu dnia, zgłoś się do lekarza lub specjalisty medycyny snu.
Źródła:
- Markiewicz P.: Umysł podczas snu z perspektywy funkcjonalnego neuroobrazowania. Humanistyka i Przyrodoznawstwo 16, 89-105. https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Humanistyka_i_Przyrodoznawstwo/Humanistyka_i_Przyrodoznawstwo-r2010-t16/Humanistyka_i_Przyrodoznawstwo-r2010-t16-s89-105/Humanistyka_i_Przyrodoznawstwo-r2010-t16-s89-105.pdf
- Skalski M.: Sen i jego zaburzenia. https://www.termedia.pl/Sen-i-jego-zaburzenia,8,364,1,1.html
- https://podyplomie.pl/medycyna/10669,narkolepsja-samoistna-nadmierna-sennosc-i-pokrewne-schorzenia
- https://en.wikipedia.org/wiki/Louis_Ferdinand_Alfred_Maury
