Człowiek jest w stanie wytrzymać wiele, ale żeby prawidłowo funkcjonować i czuć się dobrze, potrzebuje określonej ilości snu. Nocny wypoczynek powinien odbywać się cyklicznie, naprzemiennie z okresami czuwania. Zastanawiasz się, ile można nie spać, aby deficyt snu nie odbił się negatywnie na stanie zdrowia i co dzieje się po dłuższym czasie bez spania? Dowiedz się więcej na ten temat!
Dlaczego skutki braku snu są dla nas nieprzyjemne?
Każdy człowiek funkcjonuje zgodnie z dobowym rytmem snu i czuwania. Jest to podstawowy wyznacznik naszej aktywności i pory na odpoczynek. Obecnie o śnie wiadomo sporo. Odbywa się on cyklicznie, a w jego trakcie przechodzimy przez poszczególne, następujące po sobie naprzemiennie fazy. Etapy głębokie są najefektywniejsze i zapewniają ciału najlepszą regenerację. Przerywniki w postaci snu płytkiego również mają swoje przypuszczalne funkcje – m.in. są formą czuwania i kontrolowania otoczenia. Sen określa się jako stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cechujący się odwracalnym zniesieniem świadomości.
Przypuszcza się, że sen ma kluczowe znaczenie dla układu nerwowego. W jego trakcie dochodzi m.in. do obniżenia temperatury ciała, co prawdopodobnie stanowi formę oszczędności energii. Ponadto sen jest ważny dla układu hormonalnego, stymulacji niektórych neuronów i pobudzenia innych, a także regulacji wspomnień. Potwierdzono również, że jest niezbędny do życia, rozwoju, dojrzewania i zdrowia.
Jak długo można nie spać? Konsekwencje braku snu
Prawdą jest, że dla zachowania sprawności motorycznej i psychicznej należy przesypiać określoną liczbę godzin każdej doby. Już jedna nieprzespana noc daje o sobie znać w postaci m.in. osłabienia w ciągu dnia, trudności w skupieniu uwagi, wahań nastroju czy popołudniowej senności. Po więcej niż 24 godzinach bez snu stajemy się narażeni na takie objawy, jak:
- bełkotliwa mowa;
- trudności w prawidłowej ocenie sytuacji i podejmowaniu właściwych decyzji;
- problemy z pamięcią;
- zmiany nastroju – rozdrażnienie, podenerwowanie, płaczliwość;
- zaburzenia wzroku i słuchu – trudności w dostrzeganiu barw, słabsze słyszenie;
- drżenie i/lub nadmierne napięcie mięśni;
- problemy z koordynacją ruchową.
Stan taki można porównać z objawami świadczącymi o obecności alkoholu we krwi. Tym samym już po dobie braku snu gwałtownie wzrasta ryzyko wypadków komunikacyjnych. Natomiast dalsze pozostawanie w trybie aktywności jeszcze bardziej pogarsza samopoczucie i zdolności motoryczne, zwiększa też ryzyko infekcji.
Po ok. 36 godzinach bez snu dochodzi do wzrostu poziomu czynników zapalnych i hormonów stresu. Metabolizm spowalnia, a apetyt słabnie. Wszystkie wyżej wymienione objawy się nasilają. Jednak na tym etapie skutki uboczne niedoboru snu są raczej odwracalne i nie mają długoterminowych konsekwencji. Nie zmienia to jednak faktu, że są bardzo niebezpieczne zarówno dla osoby, której problem bezpośrednio dotyczy, jak i innych z jej otoczenia.
Czym grozi dłuższy brak snu – co dzieje się z organizmem po 48 godzinach bez snu?
Po 2 dniach bez odpoczynku, a nawet wcześniej, można już spodziewać się dodatkowych komplikacji stanowiących poważne zagrożenie dla osoby nieśpiącej, jak i dla osób wokół. U człowieka pozbawionego snu przez dwie doby mogą zdarzać się epizody mikrosnu. Są to drzemki mimowolne, trwające zwykle zaledwie kilkadziesiąt sekund i przebiegające bez świadomości osoby, która ich doświadcza. Może ona przysypiać w każdej pozycji, nawet w czasie wykonywania złożonych czynności, takich jak prowadzenie samochodu czy jedzenie. W takich przypadkach braku snu może prowadzić do katastrofalnych skutków. Ponadto przy tak długim, niemal nieprzerwanym, okresie czuwania dochodzi do zmian w funkcjach metabolicznych. Pojawiają się dreszcze wynikające z zaburzeń przetwarzania informacji pochodzących z receptorów zimna znajdujących się w skórze.
Trzy dni to już skrajna deprywacja snu. Większość ludzi nie jest w stanie wytrzymać tak długo, a już na pewno nie samodzielnie, bez pobudzających ich bodźców zewnętrznych. Jeśli jednak z różnych przyczyn by do tego doszło, zwykle pojawiają się poważne halucynacje czy urojenia, iluzje, niemożność racjonalnego myślenia i rozpoznania otoczenia. Po 72 godzinach bez snu dochodzi do poczucia utraty rzeczywistości – osoba poddana takiej próbie nie kojarzy, gdzie się znajduje, nie pamięta, co robi, a nawet nie wie, kim jest.
Trzydniowy czas bez snu jest tak skrajnie wyczerpujący dla ciała i umysłu, że w niektórych kręgach uchodzi za jedną z najokrutniejszych tortur.
Czy człowiek wytrzyma bez snu?
Jeśli długo nie śpimy, mimowolnie prędzej czy później zaśniemy. Inaczej byłoby, gdyby ktoś uniemożliwiał nam odpoczynek. Oczywiście ze względu na powagę i ryzyko związane z długotrwałym brakiem snu tego typu eksperymenty na ludziach nie są dziś prowadzone. Nie wiadomo więc do końca, co stałoby się po dłuższej przerwie oraz ile tak naprawdę człowiek jest w stanie wytrzymać bez snu. Niestety znane są jednak badania na szczurach, które po kilkunastu dniach takiego eksperymentu kończyły się śmiercią zwierząt.
Wiemy też, że przewlekły brak snu jest niebezpieczny i może być przyczyną zgonu także u ludzi. Medycyna rozpoznaje jednostkę o nazwie śmiertelna bezsenność rodzinna. Jest to niezwykle rzadka i nieuleczalna choroba neurodegeneracyjna, która ma podłoże genetyczne. Jej objawy pojawiają się w wieku dorosłym i trwają od 8 do 72 miesięcy. W tym czasie chory zapada w śpiączkę, a w konsekwencji umiera.
Jak długo człowiek może wytrzymać bez snu, cierpiąc na bezsenność?
Osoby cierpiące na bezsenność często mają poczucie, jakby w ogóle nie odpoczywały. Zwykle jednak tak nie jest, mimo że deprywacja snu również znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie zmagającego się z takim problemem człowieka. W przypadku chronicznej bezsenności częstszymi problemami są m.in.:
- trudności w zasypianiu (wydłużony czas latencji),
- częste przebudzanie się w nocy,
- skrócenie faz snu głębokiego,
- wybudzanie się nad ranem i niemożność ponownego zapadnięcia w sen.
Zarówno okazjonalna, jak i przewlekła bezsenność nie powinna być mylona z zagadnieniem możliwości człowieka w kwestii przetrwania bez snu. Krótszy sen doświadczany sporadycznie nie stanowi śmiertelnego zagrożenia dla zdrowia. Ważne jednak, by w przypadku powtarzających się problemów z bezsennością zgłosić się do specjalisty. Chroniczny brak snu może bowiem wpływać znacząco na funkcjonowanie człowieka i jego stan zdrowotny.
11 dni ciągłej deprywacji snu – eksperyment Randy’ego Gardnera
W 1963 roku Amerykanin Randy Gardner poddał się eksperymentowi mającemu na celu wytrzymanie bez snu tak długo, jak się da. Ostatecznie pozostawał on w stanie aktywności przez 11 dni i 25 minut, czyli przeszło 264 godziny. W trakcie eksperymentu był on monitorowany przez wiele osób, a całość procesu została udokumentowana. Jakie odnotowano wyniki? Jak długo człowiek może nie spać? Otóż niektórzy twierdzili, że skrajny deficyt snu wpłynął tylko na samopoczucie i wahania nastroju badanego. Inni natomiast, że doszło do poważnego ograniczenia funkcji poznawczych i behawioralnych, włącznie z zaburzeniami pamięci, omamami i paranoją.
Co ciekawe, po zakończeniu eksperymentu Randy stosunkowo bez problemu zasnął i przespał ponad 14 godzin. W kolejnej dobie odpoczywał nieco krócej, aż ostatecznie powrócił do naturalnego cyklu dobowego. Nie stwierdzono, aby taka przerwa w śnie miała wpływ na jego stan zdrowia w dłuższej perspektywie. Ponoć po latach stwierdził on, że zachorował na poważną bezsenność, jednak związek tego faktu z wcześniejszym eksperymentem nie został zbadany.
W tamtych czasach wyczyny takie były wpisywane do Księgi rekordów Guinnessa. Jednak z obawy m.in. przed poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi dla osób poddających się eksperymentom, tuż po wspomnianym rekordzie zaprzestano prowadzenia takich wpisów. Istnieją jednak doniesienia, że już w latach wcześniejszych znane były osoby, które wytrzymały bez snu nawet 466 godzin, a także, iż w późniejszym czasie, np. Toni Wright pobił rekord Gardnera, a jego wynik miał wynosić 266 godzin.
Jak długi powinien być zdrowy sen człowieka?
W czasie snu odpoczywamy. Potrzeba snu jest naturalna, mocno odczuwana wieczorem, gdy zapada zmrok. Ma to związek z regulacją stężenia melatoniny (hormonu odpowiedzialnego za regulację rytmu dobowego) pod wpływem promieniowania UV. Każdy dorosły człowiek powinien przesypiać średnio 7–9 godzin na dobę. Jest to jednak kwestia bardzo indywidualna, zależna m.in. od:
- dokładnego wieku,
- stopnia aktywności fizycznej,
- aktywności umysłowej i społecznej,
- rodzaju pracy,
- stanu zdrowia,
- codziennej rutyny.
Zdarza się więc, że niektórzy czują się w pełni wypoczęci już po 6 godzinach snu, a inni potrzebują ich nawet kilkanaście. Oczywiście zapotrzebowanie na sen u nastolatków, dzieci i niemowląt różni się od tego, jakie uznaje się za normę u osób dorosłych.
Aby wypoczynek był efektywny, należy zadbać nie tylko o jego długość, ale także o tzw. higienę snu. Składają się na nią różnorodne praktyki i zalecenia, które dotyczą zarówno procesu zasypiania, jak i utrzymywania snu bez wybudzania się w nocy. Ważne jest odpowiednie przygotowanie przestrzeni, w której wypoczynek ma się odbywać. Można tu wymienić komfortowy materac i czystą, ciepłą pościel, ale także odpowiednie wyciszenie i zaciemnienie sypialni, a także przewietrzenie jej tuż przed udaniem się na spoczynek. Na jakość snu wpływają również takie czynniki, jak dieta, częstotliwość korzystania z urządzeń elektronicznych emitujących niebieskie światło, a także nasze zdrowie fizyczne i psychiczne.
Długofalowe skutki braku snu i bezsenności
Wiadomo, że w razie potrzeby człowiek wytrzyma bez snu dłużej, niż jest to zalecane. Jednak ze względu na własne zdrowie i samopoczucie nie warto narażać organizmu na tak duże wyczerpanie. Grozi to nie tylko tymczasowymi problemami z koncentracją czy jednostkowymi zagrożeniami, jakie można ściągnąć na siebie i swoje otoczenie. Przewlekły niedobór snu, czyli przesypianie niedostatecznej liczby godzin każdej doby, powtarzające się minimum trzy razy w ciągu tygodnia, niesie ze sobą długofalowe skutki. U osób cierpiących na bezsenność oraz inne zaburzenia snu wzrasta ryzyko m.in.:
- złego samopoczucia, drażliwości,
- zaburzeń pamięci i dekoncentracji,
- depresji i stanów zbliżonych do psychozy,
- cukrzycy,
- miażdżycy,
- nadciśnienia tętniczego,
- zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego,
- chorób nowotworowych.
Jak widać więc, zdecydowanie warto zadbać o wystarczająco długi odpoczynek nocny.
Ile człowiek może nie spać? – FAQ
Co się dzieje po 3 dniach bez snu?
Trzy dni bez snu mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym nasilenia objawów zaburzeń psychicznych, takich jak depresja i stany lękowe, osłabienie układu odpornościowego, spadek zdolności poznawczych. Dalszymi następstwami mogą być problemy z koncentracją, pamięcią, czasem reakcji i podejmowaniem racjonalnych decyzji. Przedłużający się brak snu zwiększa ryzyko wystąpienia halucynacji i omamów, zaburzeń widzenia i słuchu czy skrajnych wahań nastroju.
Jaki jest rekord bez snu?
Światowy rekord bez snu ustanowił w 1964 roku Randy Gardner – wynosi on 11 dni i 25 minut, czyli około 264 godziny. Jednak należy zaznaczyć, że próby takiego ekstremalnego przedłużania czasu aktywności są niebezpieczne i mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, włączając w to uszkodzenia mózgu i zaburzenia psychiczne.
Czy jedna nieprzespana noc szkodzi?
Już jedna noc bez wystarczającej ilości snu może powodować osłabienie koncentracji i uwagi, zmniejszenie szybkości reakcji i koordynacji ruchowej. Może też prowadzić do zaburzeń łaknienia, zmian nastroju oraz utraty zdolności logicznego myślenia. Zdrowe nawyki, w tym regularne zażywanie od 7 do 9 godzin snu, są kluczowe dla sprawnego funkcjonowania całego organizmu.
Źródła:
- Krajewska O., Skrypnik K., Kręgielska-Narożna M., Suliburska J., Bogdański P.: Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017;8(2):47–55. https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/view/54254
- Neubauer D.N.: Śpimy za mało! Tom 7, Nr 3, 2010, Psychiatria po Dyplomie. https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/290/original/55-56.pdf?1472724188
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/70378,fizjologia-snu
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/70349,bezsennosc
- https://health.clevelandclinic.org/how-long-can-you-go-without-sleep/
- https://www.verywellhealth.com/can-sleep-deprivation-cause-your-death-3015067
- https://en.wikipedia.org/wiki/Randy_Gardner_sleep_deprivation_experiment
- http://neuropsychologia.org/%C5%9Bmiertelna-bezsenno%C5%9B%C4%87-rodzinna-opis-przypadku
- https://podyplomie.pl/wiedza/pediatria/1468,choroby-somatyczne-zwiazane-z-zaburzeniami-snu?srsltid=AfmBOorNHumpWDWrQQiNqHH51eg-szR1ebepv2iMVde9O9Xgu1gT6f-U
- https://www.gov.pl/web/psse-mysliborz/higiena-snu–nie-bierz-telefonu-do-lozka
