Nadmierna senność w ciągu dnia, często występująca wśród osób starszych, stanowi istotny problem zdrowotny, wpływający na jakość życia oraz codzienne funkcjonowanie. Senność w podeszłym wieku nie zawsze jest spowodowana starzeniem się organizmu, ale może być wynikiem różnych czynników, takich jak przyjmowane leki, cukrzyca, zespół niespokojnych nóg, a nawet może wskazywać na zaburzenia snu. Poniżej omawiamy główne przyczyny nadmiernej senności u osób starszych oraz koncentrujemy się na strategiach zapobiegania, które mogą przyczynić się do poprawy jakości snu i ogólnego samopoczucia seniorów.
Przyczyny nadmiernej senności u osób starszych – zmiana okołodobowego rytmu snu i czuwania
Powszechnie wiadomo, że aby sprawnie funkcjonować, trzeźwo myśleć i cieszyć się dobrym zdrowiem, osoba dorosła powinna spać od 7 do 9 godzin na dobę. Każda nieprzespana noc zaburza procesy regeneracyjne organizmu, równowagę hormonalną i zdolności obronne. Wraz z wiekiem doświadczamy coraz większych zaburzeń rytmu dobowego i problemów z efektywnym snem w wyniku starzenia się organizmu, a wraz z nim starzenia się naszego centralnego zegara biologicznego. W podeszłym wieku znacząco spada też produkcja hormonu snu – melatoniny, odpowiadającej za rytm dobowy.
Zegar biologiczny ma znaczący wpływ na czas zasypiania i budzenia się oraz jakość snu. Rytm dobowy reguluje też stężenie hormonów i przebieg procesów metabolicznych, dostosowuje rytm odpoczynku oraz czuwania do wschodu i zachodu słońca. W miarę starzenia się organizmu procesy te zostają zaburzone. Starsi ludzie fizjologicznie doświadczają też zmian w strukturze snu, takich jak skrócenie fazy głębokiego snu oraz zwiększenie liczby przebudzeń nocnych.
Ponadto seniorzy rzadziej dbają o regularną aktywność fizyczną, spędzają wiele godzin w domu, a ich ekspozycja na dzienne światło jest znacznie mniejsza niż u innych grup wiekowych. Na zaburzony rytm snu mogą wpływać również choroby przewlekłe oraz stosowane środki farmakologiczne, działające na ośrodkowy układ nerwowy, np. leki na nadciśnienie. Choroby towarzyszące, typowe dla wieku podeszłego, bez wątpienia wpływają na zdolność organizmu do efektywnej regeneracji oraz odpoczynku.
Nadmierna senność i zmęczenie u seniorów – czynniki cywilizacyjne
W warunkach naturalnych, gdy nie było elektroniki i sztucznego światła, nastanie zmroku stanowiło dla organizmu oczywisty sygnał, że przyszła pora snu. Wtedy też szyszynka, gruczoł umiejscowiony w mózgu, zaczyna wydzielanie melatoniny, a osiągnięcie przez hormon odpowiedniego stężenia wywołuje u człowieka uczucie senności. Z uwagi na to, że światło, także to sztuczne, hamuje produkcję melatoniny, nastanie epoki elektryczności znacznie wpłynęło na rytm okołodobowy człowieka.
W dzisiejszych czasach, w wyniku zmiany stylu życia, oglądania telewizji późnym wieczorem i ekspozycji na niebieskie światło emitowane przez inne urządzenia elektroniczne, coraz więcej ludzi doświadcza zaburzeń wydzielania melatoniny. Szczególnie wrażliwe są na to osoby starsze, u których w efekcie niewyspania mogą pogłębiać się problemy zdrowotne, zaburzenia psychiczne czy może rozwinąć się otyłość. Niedostateczna ilość snu w nocy i problemy z bezsennością wpływają na funkcjonowanie osób starszych w ciągu dnia, powodując nadmierną senność, konieczność drzemek i niechęć podejmowania aktywności fizycznej, co tworzy błędne koło.
Chcąc utrzymać prawidłową regenerację, która jest kluczowa nie tylko dla dobrego samopoczucia, lecz także utrzymania zdrowia psychicznego i fizycznego, seniorzy powinni dostosować swój styl życia do zmienionych potrzeb snu i w szczególności zadbać o higienę snu.
Nadmierna senność w ciągu dnia a bezdech senny u seniora
Obturacyjny bezdech senny jest jednym z rodzajów zaburzeń snu. Charakteryzuje się nagłym ograniczeniem pracy górnych dróg oddechowych, krztuszeniem, ciężkim chrapaniem i epizodami bezdechu, powodującymi wybudzanie. Bezdech senny przyczynia się do obniżonego poziomu tlenu we krwi, co może wpłynąć na ogólne samopoczucie, trudności z koncentracją i odczuwanie przewlekłego zmęczenia w ciągu dnia. Ponadto epizody przerywanego oddychania w ciągu nocy mocno obciążają serce i podnoszą poziom kortyzolu.
W leczeniu senności związanej z bezdechem sennym wykorzystuje się m.in. terapię ciśnieniową dodatnią w drogach oddechowych (CPAP), zmianę stylu życia (np. redukcję wagi, unikanie alkoholu i palenia), a w niektórych przypadkach zabieg chirurgiczny.
Nadmierna senność u osób starszych – objaw przewlekłych chorób
Hipersomnia i ciągłe uczucie zmęczenia u osób starszych w ciągu dnia są jednymi z objawów sugerujących toczącą się w organizmie chorobę układową. W razie doświadczania nadmiernej senności lub przedłużających się problemów ze snem zalecane jest skonsultowanie się z lekarzem oraz wykonanie badań, które pomogą zdiagnozować schorzenie. Choroby związane z brakiem energii i zmęczeniem w ciągu dnia u seniorów to m.in.:
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca, insulinooporność,
- depresja i inne zaburzenia psychiczne,
- zespół niespokojnych nóg, zaburzenia okresowych ruchów kończyn,
Jak przeciwdziałać hipersomnii u seniora?
W celu poprawienia jakości i długości snu oraz zmniejszenia senności w ciągu dnia u seniorów zaleca się zastosowanie kompleksowego podejścia, które uwzględnia zarówno zmianę trybu życia, jak i indywidualne potrzeby zdrowotne. Oto kilka kroków, które mogą okazać się pomocne:
- stworzenie stałego harmonogramu snu, kładzenie się spać i wstawanie o stałych porach,
- zadbanie o zaciemnione, chłodne, ciche i wygodne miejsce do spania,
- odstawienie elektroniki, co najmniej dwie godziny przed snem,
- umiarkowana aktywność fizyczna, zgodna ze zdolnościami i stanem zdrowia,
- wprowadzenie zbilansowanej diety bogatej w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, chude białko i zdrowe tłuszcze,
- monitorowanie masy ciała i utrzymanie zdrowej wagi,
- ograniczenie spożycia kofeiny, alkoholu i tytoniu,
- w miarę możliwości unikanie niektórych leków, których skutkiem ubocznym jest zwiększone uczucie senności,
- regularne wizyty u lekarza i monitorowanie stanu zdrowia,
- nauka technik relaksacyjnych, takich jak: medytacja, głębokie oddychanie czy joga.
W razie utrzymującej się nadmiernej senności warto skonsultować się z lekarzem, który może zalecić m.in. pełne badanie snu z analizą stadiów snu u seniorów i zaplanować odpowiednie leczenie.
Źródła:
- Bidzan L., Zaburzenia snu w wieku podeszłym [Sleep disorders in the elderly], “Geriatria” 2011, nr 5.1, s. 34-40.
- Kawalec A., Pawlas K., Czynniki środowiskowe wpływające na sen oraz zachowywanie higieny snu https://www.researchgate.net/profile/Krystyna-Pawlas/publication/272180766_Czynniki_srodowiskowe_wplywajace_na_sen_oraz_zachowywanie_higieny_snu/links/5a554db20f7e9bf2a5350d8d/Czynniki-srodowiskowe-wplywajace-na-sen-oraz-zachowywanie-higieny-snu.pdf (dostęp: 19.10.2023).
- Newsom R., DeBanto J., Aging and Sleep, https://www.sleepfoundation.org/aging-and-sleep (dostęp: 19.10.2023).
- Wichniak A. i wsp, Standardy leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania opracowane przez Polskie Towarzystwo Badań nad Snem i Sekcję Psychiatrii Biologicznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Część I. Fizjologia, metody oceny i oddziaływania terapeutyczne, „Psychiatria Polska” 2017, nr 5.
