Bezsenność osób starszych to powszechny problem, który utrudnia funkcjonowanie cierpiącym na niego seniorom, a jednocześnie przysparza zmartwienie ich rodzinom. Objawy tego stanu mogą być różnorodne, a leczenie powinno być dopasowane do danego przypadku. Jakie mogą być przyczyny zaburzeń snu u osób w podeszłym wieku? Co zrobić, jeśli bliska nam starsza osoba nie śpi w nocy? Sprawdź!
Jaka jest charakterystyka bezsenności?
Bezsenność to dość powszechna dolegliwość, która często postępuje wraz z wiekiem. Charakteryzuje się trudnościami w zasypianiu, częstym budzeniem się w nocy i niemożnością ponownego zaśnięcia po wybudzeniu. U osób cierpiących na to zaburzenie często rejestruje się także przedwczesne przebudzenia nad ranem i ogólnie złą jakość snu.
Bezsenność można podzielić na trzy główne rodzaje: przygodną, krótkotrwałą i przewlekłą. W pierwszym przypadku problemy ze snem utrzymują się do kilku dni, w drugim – do 4 tygodni, natomiast w trzecim przypadku mówimy o stanie utrzymującym się powyżej miesiąca. O ile dwa pierwsze rodzaje mogą wystąpić jednorazowo i być traktowane jako chwilowa anomalia, o tyle trzeci z nich stanowi powód do niepokoju, a często również podstawę do leczenia.
Bezpośrednimi i łatwo zauważalnymi konsekwencjami bezsenności są m.in. ograniczenie aktywności w ciągu dnia, problemy z koncentracją i pamięcią, a także ogólne obniżenie nastroju i zadowolenia z życia. Wynikające z problemów ze snem przewlekłe zmęczenie utrudnia wykonywanie codziennych obowiązków, zwiększa drażliwość i nasila stres. Może także spowalniać czas reakcji na bodźce, co przekłada się na zwiększone ryzyko wypadków, np. w ruchu ulicznym.
Osoby cierpiące na przewlekłą bezsenność są także szczególnie narażone na utratę zdrowia. Zaburzenie rytmu dobowego (rytmu snu i czuwania) może prowadzić do osłabienia układu odpornościowego, co zwiększa prawdopodobieństwo zapadania na choroby sezonowe, ale również przewlekłe, takie jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze. Może się przyczyniać także do wystąpienia problemów z metabolizmem, a co za tym idzie, do nadmiernego rozwinięcia masy ciała. Długotrwałe zmniejszenie ilości i jakości snu wpływa również na zdrowie psychiczne, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia depresji, lęków, a także pogarszając zdolność do normalnego funkcjonowania na co dzień.
Jak definiowana jest bezsenność seniorów?
Prowadzone przez naukowców badania osób z bezsennością pozwoliły określić długość snu, która jest uznawana za wystarczającą do prawidłowego funkcjonowania w ciągu dnia. W przypadku młodych osób dorosłych za absolutne minimum przyjęto 6,5 godziny, przy czym wartość ta dotyczy czasu spędzonego w łóżku, pomniejszonego już o czas przed rzeczywistym zaśnięciem (czas czuwania).
Analogicznie – o bezsenności u starszych osób możemy mówić w sytuacji osiągania mniej niż 6 godzin snu w ciągu nocy. W tym kontekście niektóre statystyki wskazują, że nawet co drugi senior cierpi na zaburzenia snu.
Jakie mogą być przyczyny bezsenności u osób starszych?
Bezsenność u osób starszych może być wynikiem wielu różnych czynników. Naukowcy zwracają uwagę na zmiany, które z wiekiem zachodzą w fizjologii ludzkiego snu, a które mogą wpływać na nasze poczucie wypoczęcia i poziom energii w ciągu dnia.
Przyjmuje się, że osoby dorosłe (w tym osoby starsze) potrzebują około 8 godzin snu na dobę. W przypadku osób powyżej 60. roku życia proces zasypiania i utrzymywania snu różni się jednak znacząco w stosunku do młodych dorosłych czy dorosłych w wieku średnim. Zauważalne różnice dotyczą preferowanych godzin nocnego odpoczynku (u seniorów obserwuje się wczesne kładzenie się do łóżka i wczesne wstawanie), jak również samego jego przebiegu.
Osoby powyżej 65. roku życia wykazują większą o 50% latencję snu niż młode osoby dorosłe. Oznacza to, że z wiekiem czas upływający od położenia się do łóżka do faktycznego zaśnięcia wydłuża się od ok. 30 do ok. 45 minut. Z kolei latencja fazy snu REM ulega skróceniu z ok. 65 do ok. 50 minut.
Stres, lęk, depresja oraz inne problemy psychiczne są jednymi z najczęstszych czynników, które są powiązane z bezsennością seniorów, a także osób w młodszym wieku. Innymi możliwymi przyczynami zakłócenia prawidłowego snu są problemy somatyczne, takie jak zespół niespokojnych nóg czy przewlekły ból związany z chorobami układu oddechowego lub nerwowego. Możliwym źródłem dolegliwości są również przyjmowane przez wielu seniorów leki. Niektóre z nich wywołują skutki uboczne, sprawiając m.in., że sen staje się płytszy lub że osoba przyjmująca dany preparat odczuwa częste parcie na pęcherz, a co za tym idzie, potrzebę oddawania moczu w ciągu nocy.
Przyjęty styl życia również może prowadzić do bezsenności. Do czynników oddziałujących niekorzystnie w tym zakresie należą m.in. nieregularne godziny snu, nadmierne spożycie kofeiny, alkoholu czy palenie papierosów. Inną przyczyną trudności z zasypianiem, która często występuje u osób starszych, jest oglądanie telewizji przed snem. Niebieskie światło emitowane przez ekran telewizora obniża poziom melatoniny we krwi i spowalnia jej dalszą produkcję. Wszystko to przyczynia się do niewłaściwej higieny snu, która prowadzi do zakłócenia rytmu dobowego.
Warto dodać, że braki w nocnym wypoczynku mogą prowadzić do senności w ciągu dnia. Osoby cierpiące na zaburzenia snu często ucinają sobie popołudniowe drzemki, co może wtórnie prowadzić do problemów z zasypianiem wieczorem.
Jak sobie radzić z bezsennością u seniora?
Aby skutecznie walczyć z bezsennością, należy przede wszystkim wdrożyć zasady higieny snu i ich przestrzegać. Regularne chodzenie spać i wstawanie z łóżka o tej samej porze pomaga ustabilizować wewnętrzny zegar biologiczny. Seniorzy powinni też unikać drzemek w ciągu dnia, które mogą wpływać negatywnie na nocny wypoczynek.
Wskazane jest również dostosowanie otoczenia w taki sposób, aby sprzyjało ono zapadaniu w zdrowy sen. Warto zadbać o odpowiednią temperaturę w sypialni, a także zatroszczyć się o jej jak najlepsze zaciemnienie i wyciszenie. Materac i poduszka dostosowane do indywidualnych potrzeb i preferencji danej osoby także mogą znacznie poprawić komfort snu, szczególnie u seniorów zmagających się z bólami pleców czy szyi.
Kolejnym elementem wartym rozważenia są zmiany w trybie życia. Regularna aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości osoby starszej, może przyczynić się do polepszenia jakości jej snu. Należy jednak podkreślić, że intensywne ćwiczenia nie są wskazane tuż przed udaniem się na spoczynek. Podniesione tętno może bowiem zakłócić proces zapadania w sen, zamiast go wspomagać. Warto natomiast wprowadzić do codzienności seniora wieczorne rytuały relaksacyjne, takie jak ciepła kąpiel, czytanie książki lub wykonywanie ćwiczeń oddechowych.
Aby zapobiec kłopotom ze snem, należy również zwrócić uwagę na dietę osoby starszej. Wieczorne posiłki seniora, zwłaszcza jeżeli zmaga się on z bezsennością, powinny być lekkostrawne i w miarę możliwości pozbawione kofeiny i alkoholu. Zaleca się również ograniczenie lub całkowitą rezygnację z palenia tytoniu, który także ma negatywny wpływ na sen i zdrowie człowieka.
Jeżeli opisane wyżej dobre praktyki nie przynoszą spodziewanych rezultatów, warto skonsultować się z lekarzem. Specjalista może zalecić bardziej zaawansowaną terapię bezsenności, w tym przepisać leki nasenne w odpowiedniej dawce. Niezwykle istotne w tym kontekście jest przestrzeganie zaleceń personelu medycznego i niezmienianie porcji przepisanych środków na własną rękę. Niektóre tabletki nasenne mają działanie uzależniające, a ich przedawkowanie może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, zwłaszcza u osób w podeszłym wieku.
Oprócz farmakologii, w leczeniu bezsenności stosuje się również różnorodne terapie. Częstym wyborem jest tu terapia poznawczo-behawioralna, która wykazuje dużą skuteczność nie tylko u starszych pacjentów. Koncentruje się ona na zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowania związanego ze snem, co może pomóc w odzyskaniu kontroli nad nocnym wypoczynkiem.
Źródła:
https://www.termedia.pl/Diagnoza-i-leczenie-bezsennosci-u-osob-starszych,98,51770,1,1.html
https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/maes/article/view/2780
https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/70349,bezsennosc
https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/70378,fizjologia-snu
