Każdy człowiek doznaje marzeń sennych, czyli snów. Część z nich pamiętamy po przebudzeniu, innych nie. Zdarza się też, że podczas odpoczynku doskonale zdajemy sobie sprawę z tego, że śnimy, a nawet możemy kontrolować przebieg marzenia. Jest to świadomy sen, który budzi spore zainteresowanie ze względu na swój potencjał. Dowiedz się więcej na ten temat!
Czym jest świadomy sen i po czym można go rozpoznać?
Człowiek przechodzi przez cykliczne etapy snu płytkiego i głębokiego, nazywane fazami NREM (o wolnych ruchach gałek ocznych) – trwające łącznie ok. 90 minut – i fazami REM (o szybkich ruchach gałek ocznych), która początkowo zajmuje ok. 15 minut i wydłuża się z każdym kolejnym cyklem. W trakcie REM prawdopodobnie dochodzi do przetwarzania informacji przez mózg. Etap ten „segreguje” wspomnienia i emocje. To właśnie w nim pojawia się najwięcej marzeń sennych (snów), które stanowią zbiór różnych wrażeń zmysłowych – wzrokowych, czuciowych, słuchowych, a nawet smakowych – sprawiających wrażenie rzeczywistych.
Świadomy sen (lucid dream, LD) – inaczej: świadome śnienie, sen wiedzy, sen jasny czy też przejrzysty – to stan, kiedy dana osoba zdaje sobie sprawę z tego, że doznawane przez nią wrażenia nie są prawdziwe. Zjawiska tego nie należy mylić z zapamiętywaniem snów, ponieważ ma ono miejsce dokładnie w trakcie snu. Podczas takich marzeń śniący może w różnym stopniu kontrolować przebieg snu, a nawet wykonywać świadome ruchy.
Kiedy można mieć świadomy sen?
Podczas snu dochodzi do wielu fizjologicznych zmian w organizmie, w tym do wyciszenia płata czołowego, który odpowiada za logiczne myślenie, pamięć, planowanie i emocje, a tym samym do utraty świadomości. Z kolei w trakcie snu świadomego dochodzi do aktywacji tej części mózgu, co podnosi stan świadomości. W efekcie śniąca osoba wie, że doświadczany przez nią sen nie jest rzeczywistością. Najczęściej ma to miejsce w fazie snu REM, czyli w późniejszych godzinach snu, ale możliwe jest również doświadczenie świadomego marzenia sennego na innych etapach. Zjawisko to dzieli się na dwa rodzaje:
- DILD (Dream Induced Lucid Dream) – ten rodzaju snu przejrzystego pojawia się po zapadnięciu w sen – najpierw śnimy normalnie, a w pewnym momencie zdajemy sobie sprawę z tego, że śnimy świadomie.
- WILD (Wake Induced Lucid Dream) – jest to sen indukowany jawą, w którego wchodzi się bezpośrednio lub z chwilową utratą świadomości ze stanu czuwania w sen.
Termin „świadomego snu” po raz pierwszy został sformułowany przez holenderskiego psychiatrę Frederika van Eedena żyjącego w latach 1860–1932. W późniejszych czasach duży wkład w poznanie istoty takiego snu włożyli Keith Hearne i Alan Worsley, którzy podczas eksperymentu potwierdzili związek między świadomym snem a ruchem gałek ocznych.
Czy świadome śnienie jest bezpieczne?
Nie stwierdzono negatywnego wpływu świadomego snu na zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Jednak organizm odpoczywa najefektywniej, jeśli przechodzi płynnie przez fazy snu płytkiego i głębokiego oraz gdy trwają one odpowiednio długo. Trzeba więc uważać, aby świadomy sen, który ma miejsce najczęściej w fazie REM, nie wpłynął na jakość odpoczynku poprzez doprowadzenie do przerywanego cyklu snu. Zarówno zbyt krótki, jak i przerywany sen jest niebezpieczny. Ponadto częste i mimowolne doświadczanie świadomych snów powinno skłonić do analizy. Zjawisko to może być mylone z niektórymi zaburzeniami, np. paraliżem sennym lub halucynacjami.
Jakie korzyści może dawać sen świadomy z perspektywy zaburzeń snu?
Zjawisko tego rodzaju snu nie zostało dokładnie poznane i wciąż prowadzone są jego badania. Zwolennicy świadomego śnienia dopatrują się w nim potencjału klinicznego i badawczego. Przypuszczalnie kontrolowany sen może pomóc w redukcji zaburzeń, np. zwalczaniu koszmarów sennych. Co więcej, zdając sobie sprawę ze stanu świadomości we śnie, można decydować o jego przebiegu. Zatem marzenia takie zwykle mają przyjemny charakter i mogą przekładać się na lepsze samopoczucie w ciągu dnia.
Jak wejść w taki stan i śnić świadomie?
Szacunkowo większość osób przynajmniej raz w życiu doświadcza snu jasnego bez wcześniejszych starań. Prowadzone są również badania, których celem jest opracowanie metod pozwalających na wkroczenie w taki stan, ale jak dotąd żadna z nich nie daje pewności wywołania świadomego snu.
Amerykański psychofizjolog Stephen LaBerge opracował pierwsze techniki świadomego śnienia i wynalazł urządzenia mające na celu jego wywołanie. Największą popularnością cieszą się metody psychologiczne i formy medytacji. Znane są też kontrolery snów, czyli urządzenia indukujące świadomy sen. Działają one na różnych zasadach. Mogą np. wyświetlać projekcję świetlną, na którą należy patrzeć w momencie zapadania w sen. Inne stosuje się w formie maski zakładanej na noc. Wykrywają one ruch gałek ocznych, w ten sposób rozpoznając fazę REM. Gdy to nastąpi, emitują światło skierowane na powieki.
Jak osiągnąć świadomy sen? Przykładowe techniki snu świadomego
Prostą metodą, która zwiększa prawdopodobieństwo przejrzystego śnienia, jest autosugestia. Należy po prostu spać z intencją świadomego snu, czyli przed zaśnięciem być mocno przekonanym, że taki będzie sen, i powtarzać to w myślach wielokrotnie.
Jako inną metodę ułatwiającą wywołanie tego zjawiska wymienia się również technikę MILD, która wykorzystuje pamięć prospektywną. Zakłada budzenie się po 5 godzinach snu, przypominanie sobie snu, rozbudzenie się i ponowne zapadnięcie w sen. Opisany sposób obejmuje też autosugestię. Z kolei np. technika LaBerge’a polega na skupianiu się na danych przedmiotach przed zaśnięciem, co ma pomóc rozpoznać je we śnie.
Jednak w praktyce rzadko udaje się mieć świadomy sen za pierwszym razem. Istotne są również umiejętności samopoznania i samokontroli, a także cierpliwość.
Źródła:
- Szymanek P.: Inicjacja świadomego snu jako wynik rozumowania bayesowskiego. http://pfk.home.amu.edu.pl/wp-content/uploads/2019/10/PFK_Ksi_ga_abstrakt_w.pdf#page=36
- https://www.termedia.pl/neurologia/Psychofizjologiczne-podstawy-swiadomego-snienia,45871.html
- https://psycnet.apa.org/record/1996-07240-001
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jsr.13786
