Prawidłowo w trakcie snu zdolność do wykonywania złożonych czynności spada. Niekiedy jednak występują niepożądane zachowania, kategoryzowane jako zaburzenia snu. Do takich należy m.in. zespół Elpenora, polegający na nagłym wybudzeniu się ze snu głębokiego i towarzyszącym temu objawom. Dowiedz się więcej na ten temat!
Zespół Elpenora – na czym polega ta przypadłość?
Zespół Elpenora znany jest również pod innymi nazwami, takimi jak: upojenie przysenne, upojenie senne, elpenoryzm, stan zamroczenia przysennego czy też zryw przysenny. Osoby cierpiące na tę przypadłość gwałtownie wybudzają się z głębokiego snu i są zdezorientowane. Wybudzenie takie określane jest jako stan psychotyczny – dana osoba jest skłonna do aktywności fizycznej charakterystycznej dla czasu czuwania, ale jej świadomość wciąż nie powraca do normy po zaprzestaniu snu.
Czym są zaburzenia związane ze snem z kategorii parasomnie?
W czasie snu człowiek przechodzi przez kilka jego faz. Odpoczynek rozpoczyna się od latencji (zasypiania) i jest to pierwsze stadium snu NREM (o wolnych ruchach gałek ocznych), po którym następują kolejne trzy stadia składające się ze snu płytkiego i głębokiego, czyli najbardziej efektywnego i pozwalającego na regenerację organizmu. Po fazie NREM następuje faza REM (o szybkich ruchach gałek ocznych). Ilość snu REM jest znacznie krótsza od faz NREM. W tym czasie zwykle pojawiają się marzenia senne.
Zespół Elpenora jest zaburzeniem występującym w okresie głębokiego snu NREM. Schorzenie to zakłóca ilość i jakość najbardziej efektywnego, dobrego snu głębokiego u osób zdrowych. Upojenie przysenne kategoryzuje się więc jako jedną z parasomnii.
Jak najczęściej objawia się upojenie senne?
Zwykle osoby z tym zaburzeniem snu mają kompletną lukę w pamięci. Nie potrafią określić, co działo się z ich ciałem podczas epizodu nagłego przebudzenia. Częściej więc objawy są zgłaszane przez osoby z ich bliskiego otoczenia. W momencie nagłego wybudzenia z głębokiego snu zwykle pojawiają się następujące symptomy:
- dezorientacja, niemożność określenia tego, co się dzieje;
- opóźniony, ale też nagły refleks na bodźce zewnętrzne, np. nagłe zrywy kończyn;
- spowolnienie mowy – osoba z zespołem Elpenora wyrwana ze snu mówi bez sensu i/lub niewyraźnie;
- nerwowość, skłonność do agresji;
- lęk, niepohamowany płacz.
Po epizodzie z takimi objawami część osób może się całkowicie obudzić. Zwykle jednak nie dochodzi do pełnego wybudzenia, a sen trwa dalej lub kończy się z pominięciem „fazy przejściowej”. Osoba chora nie pamięta, co robiła w nocy, ale może odczuwać skutki związane z niedoborem snu, do których należą m.in.: nadmierna senność w ciągu dnia, osłabienie, trudności w koncentracji czy wahania nastroju.
Skąd pochodzi nazwa tego schorzenia, czyli kim był Elpenor?
Nazwy schorzeń nawiązujące do nazwisk i imion zwykle kojarzą się z badaczami, którzy zajmowali się danym problemem medycznym. W tym przypadku jednak nazwa zespołu Elpenora nawiązuje do mitologii greckiej. Osoba o takim imieniu miała być najmłodszym towarzyszem Odyseusza. Według mitu Elpenor, gdy po przemienieniu przez boginię Kirke w wieprza odzyskał ludzką postać, upił się winem i zasnął na dachu domu. Opowieść głosi, że następnie usłyszał on głosy swoich towarzyszy wracających na okręty, gwałtownie wybudził się ze snu, pobiegł przed siebie i zmarł na skutek złamania karku.
Możliwe przyczyny tego rodzaju zaburzeń snu
Za epizody upojenia przysennego mogą odpowiadać inne zaburzenia snu takie, jak:
- bezsenność;
- zespół niespokojnych nóg;
- bezdech senny;
- lęki i koszmary senne.
Ryzyko wystąpienia upojenia sennego wzrasta u osób, których członkowie rodziny cierpią na tę lub inną formę zaburzenia snu. Ponadto za możliwe przyczyny zespołu Elpenora uznaje się też:
- przemęczenie;
- deficyt snu;
- styl życia, zwłaszcza zmianowy tryb pracy;
- spożywanie alkoholu przed snem;
- przewlekły stres;
- zaburzenia psychiczne (stany lękowe, nerwice, depresje);
- przyjmowanie niektórych leków, głównie leków przeciwdepresyjnych;
- złe nawyki związane ze snem – nieprzestrzeganie zasad higieny snu.
Czy epizody przebudzeń z dezorientacją są niebezpieczne?
Ciekawostką dotyczącą upojenia przysennego jest historia prezydenta Francji o nazwisku Paul Deschanel. Ponoć podczas nocnej podróży pociągiem, gdy był w piżamie, wypadł przez okno. Jego zachowanie i poczytalność nie zostały do końca wyjaśnione. Prezydent twierdził jednak, że nie pamięta momentu, w którym wyskoczył przez okno. Zdarzenie to miało miejsce w 1920 roku – wówczas osoby doznające podobnych epizodów nie były rozumiane. Wiele z nich uważało się za niepoczytalnych i nie łączyło się dziwnych zachowań z zaburzeniami snu.
Obecnie wiadomo, że zaawansowany zespół Elpenora stanowi zagrożenia zarówno dla śpiącego, jak i osób z jego najbliższego otoczenia. Jest to rzadko występująca, ale też poważna parasomnia. Zdolność do aktywności fizycznej w połączeniu z nieświadomością i stanem przejścia między czuwaniem a snem nie powinna być lekceważona. Osoby w stanie upojenia przysennego niekiedy są zdolne do zachowań, których nie wykonałyby, będąc w pełni świadomości.
Jak leczyć zaburzenia wybudzenia w fazie snu NREM?
Choć objawy bywają dość specyficzne, niekiedy ciężko jest diagnozować to zaburzenie snu. Jeśli ustępują, najprawdopodobniej przyczyną było przejściowe osłabienie lub stres. W innych przypadkach należy skonsultować się z lekarzem i/lub specjalistą medycyny snu.
W przypadku zespołu Elpenora leczenie zwykle ogranicza się do przestrzegania podstawowych zasad higieny snu. Drobne zmiany dotyczące codziennych nawyków mogą uregulować fazy snu i czuwania, eliminując przykre doznania. Jeśli jednak przyczyną są niewytłumaczalne problemy psychiczne, zalecana jest konsultacja ze specjalistą, który zaleci odpowiednie leczenie.
Źródła:
- https://www.healthline.com/health/sleep/sleep-drunkenness
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/79966,parasomnie
- https://podyplomie.pl/system/products/sample_pdfs/000/008/087/original/15-24.pdf
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Paul_Deschanel
