Koszmary senne, strach, pobudki z krzykiem, podwyższonym tętnem, uczucie niepokoju lub wykonywanie gwałtownych ruchów w czasie snu mogą być związane z zaburzeniem zwanym lękami nocnymi. Choć mogłoby się wydawać, że tego typu problemy najczęściej występują u dzieci, okazuje się, że cierpią na nie również osoby dorosłe. Jakie są przyczyny lęków nocnych i jak można sobie z nimi poradzić?
Epizody przerywania głębokiego snu – czym są lęki nocne?
Lęki nocne to zaburzenie należące do grupy tzw. parasomnii. Obejmują one nietypowe i niepokojące zachowania, pojawiające się w czasie nocy, gdy przechodzimy z jednego stadium snu do drugiego. Do parasomnii zalicza się także inne nietypowe zachowania, takie jak mówienie, jedzenie, lunatykowanie czy paraliż senny. Lęki nocne występują u około 3% populacji osób pełnoletnich oraz około 6% dzieci w wieku od 3 do 12 lat. Jednak w ich przypadku napady lęku nocnego ustępują samoistnie i nie jest konieczne leczenie farmakologiczne.
Lęki nocne najczęściej pojawiają się w fazie snu NREM, czyli snu głębokiego, która rozpoczyna się tuż po zaśnięciu. W przeciwieństwie do nocnych marów nie są związane z doświadczaniem jakichś wizji, ale uczuciem ogarniającego nas przerażenia, połączonego z uruchomieniem biologicznej reakcji „walcz lub uciekaj”. Tym samym towarzyszą im, niekiedy nawet agresywne, objawy behawioralne.
Wszystkie odbiegające od normy zachowania związane ze snem powinny być jak najszybciej konsultowane z psychologiem, psychiatrą, neurologiem lub innym specjalistą, by wykluczyć ryzyko ewentualnych chorób, np. układu nerwowego czy mózgu.
Lęki nocne a koszmary – jak je różnicować?
W jaki sposób można odróżnić lęki senne od innych jednostek chorobowych lub nocnych marów? Istnieje kilka charakterystycznych objawów, które pomagają różnicować lęki nocne.
Nocne napady lęku bywają niesłusznie utożsamiane z koszmarami. Jak wiemy, sen składa się z dwóch przeplatających się ze sobą faz snu – REM (rapid eye movement), związanej z gwałtownymi ruchami gałek ocznych, oraz NREM (non-rapid eye movement), gdy osoba śpiąca traci kontakt z otoczeniem, jej tętno i oddech zwalniają oraz obniża się ciśnienie tętnicze krwi. Marzenia senne – te piękne lub przerażające, są charakterystyczne dla fazy REM i są kontrolowane przez układ współczulny. Koszmar jest wizją, która bez względu na częstość występowania nie wiąże się z gwałtownymi ruchami, „walką” czy krzykami. Po przebudzeniu jesteśmy w stanie przypomnieć sobie, co nam się śniło i dlaczego czujemy niepokój.
W przeciwieństwie do zachowania podczas koszmarów sennych, kiedy pamiętamy, co było źródłem strachu i łatwo jest nam się z tej wizji przebudzić – z epizodu lęku nie zdajemy sobie sprawy. Z osobą w trakcie napadu nie ma kontaktu – nawet jeśli ma otwarte oczy, to nie reaguje na bodźce zewnętrzne, próby uspokojenia, a czasem przejawia agresję, gdy usiłujemy ją wybudzać.
Objawy lęków nocnych – w jaki sposób rozpoznać napad senny?
Budzenie się w nocy z lękiem często wiąże się z nagłym poderwaniem z łóżka, chaotycznymi ruchami, przyspieszonym oddechem, rozszerzonymi źrenicami, krzykami i ogólną paniką. W skrajnych przypadkach występują zachowania autoagresywne lub ucieczka. Taka osoba jest wyraźnie przerażona, ale nie daje sobie pomóc, ciężko też zrozumieć jej motywy. Nocny epizod trwa zazwyczaj od 1 do 10 minut. Po całym zajściu dochodzi do gwałtownego, panicznego przebudzenia lub powrotu do głębokiego snu. Kluczowe jest, że rano nie pamięta się o całym zajściu.
Jakie inne objawy lęków nocnych mogą się pojawić? Gwałtowne obracanie się z boku na bok, rzucanie w łóżku, płacz, bełkot, dezorientacja, nieobecny wzrok, nadmierne pocenie, wszechogarniające poczucie zagrożenia czy bladość skóry.
Regularnie powtarzające się lęki nocne mogą skutkować obniżeniem produktywności, spadkiem energii w ciągu dnia, bólami głowy, permanentnym zmęczeniem i rozdrażnieniem. Jest to związane z niezaspokojeniem podstawowej potrzeby fizjologicznej człowieka i utrudnioną regeneracją.
Najczęstsze przyczyny, czyli dlaczego lęki nocne występują?
Warto przyjrzeć się, jakie podłoże mogą mieć występujące lęki nocne. Zazwyczaj w wieku dorosłym powodowane są przez kilka czynników, które skumulowane, mają negatywny wpływ na nasz organizm. Bardzo często przyczyny parasomnii są związane z przeżywaniem głębokiej traumy, silnego, permanentnego stresu, przemęczenia lub lęku. Na zwiększone ryzyko wystąpienia lęków nocnych wpływa bezdech senny, zespół niespokojnych nóg, migreny, nieleczona depresja, choroba afektywna dwubiegunowa i czynniki genetyczne. Nadużywanie alkoholu, innych używek, w tym kofeiny, oraz przyjmowanie niektórych leków także może przyczyniać się do nocnych napadów paniki.
Lęki nocne mogą pojawić się już we wczesnym dzieciństwie. W pierwszych latach życia ośrodkowy układ nerwowy jest bardzo plastyczny i podatny na wpływ czynników zewnętrznych, poza tym cały czas się rozwija. Jeśli w tym szczególnie wrażliwym czasie doświadczyliśmy jakiegoś traumatycznego przeżycia, które doprowadziło do nagromadzenia trudnych, negatywnych emocji lub pojawił się nieleczony stan depresyjny, mogło się to wiązać z problemami ze snem. Niewyleczone lęki nocne w okresie małoletnim, z którymi nie umieliśmy sobie radzić, mogą nam towarzyszyć także w życiu dojrzałym.
Jak się diagnozuje i leczy lęki nocne u dorosłych?
Jeśli podejrzewamy u siebie występowanie epizodów parasomnii o podłożu lękowym lub ktoś z naszego otoczenia zauważył coś niepokojącego w naszym zachowaniu podczas snu, warto udać się do specjalisty. Na początku można skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu, który jeśli uzna to za konieczne, skieruje nas do neurologa bądź psychiatry.
Do diagnozy parasomnii wykorzystuje się polisomnografię. Badanie jest przeprowadzane w trakcie snu, w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu lub w domu pacjenta. W jego skład wchodzi elektroencefalografia (EEG), elektrokardiografia (EKG), elektromiografia (EMG) oraz elektrookulogram (EOG). Do monitorowania przebiegu snu wykorzystuje się także czujnik pulsoksymetryczny, temperatury i przepływu powietrza, aktygraf, pasy oddechowe oraz mikrofon. Tak zebrane informacje stanowią podstawę diagnostyki oraz pomagają opracować postępowanie terapeutyczne.
Osoby cierpiące na krótkotrwałe problemy ze snem, powiązane z chwilowym nagromadzeniem stresu lub zmianą trybu życia, jako wsparcie postępowania terapeutycznego mogą sięgnąć po leki przeciwhistaminowe o działaniu nasennym i uspokajającym, takie jak Senamina. Jeśli poprawa jakości regeneracji nocnej pomimo stosowania leku nie nastąpi w ciągu 7 dni, należy skonsultować się z lekarzem.
Zmiana nawyków jako profilaktyka w zaburzeniach snu
Domowe sposoby na walkę z lękami nocnymi najlepiej zacząć od wprowadzenia higieny snu. Warto zadbać o wprowadzenie stałej rutyny nocnej – unikać niebieskiego światła w godzinach wieczornych, postawić na czynności wyciszające, medytację, czytać książkę. Dobrze jest wywietrzyć sypialnię przed snem i starać się zasypiać przed godziną 23.
Kolejną znaczącą zmianą powinno być wyeliminowanie spożycia napojów zawierających kofeinę na 6 godzin przed pójściem spać. Nie należy także pić alkoholu, ponieważ zwiększa liczbę przebudzeń.
Jakość życia a występujące lęki nocne
Choć parasomnie nie są stanem bezpośrednio zagrażającym zdrowiu i życiu, bez odpowiedniej terapii mogą znacząco wpływać na jego jakość. Ponadto ich występowanie jest czasami tylko objawem innych, poważniejszych chorób, dlatego tak ważna jest odpowiednia i szybka diagnoza.
FAQ
Co powoduje lęki nocne?
Lęki nocne mogą mieć różne podłoże. Wśród najczęstszych przyczyn wskazuje się inne zaburzenia psychologiczne (w tym zespół lęku uogólnionego), traumatyczne wydarzenia z przeszłości, stres, brak odpowiedniej higieny snu, skutki uboczne leków wpływających na pracę ośrodkowego układu nerwowego.
Jak wyglądają leki nocne?
Lęki nocne pojawiają się z reguły w trakcie fazy NREM snu. Cierpiąca na nie osoba często może wykonywać niespokojne ruchy podczas snu, wstawać z łóżka, wydawać różne dźwięki, w tym krzyczeć i płakać. Pod koniec epizodu może dojść do nagłego wybudzenia. W skrajnych przypadkach osoba taka może być zdolna do ucieczki.
Kiedy zaczynają się lęki nocne?
Lęki nocne występują z reguły niedługo po zaśnięciu, gdy człowiek znajduje się w fazie snu wolnofalowego (NREM). W ten sposób lęki nocne można odróżnić od koszmarów nocnych, które występują w fazie REM.
Jak odróżnić lęki nocne od padaczki?
Lęki nocne pojawiają się wyłącznie w nocy podczas snu i mogą trwać od kilku do kilkunastu minut. Ataki padaczki mogą występować również w trakcie czuwania i atak taki z reguły nie przekracza 2 minut.
Źródła:
- https://www.webmd.com/sleep-disorders/nightmares-in-adults#2.
- http://healthysleep.med.harvard.edu/healthy/getting/overcoming/tips.
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3480572/.
- https://sciendo.com/pdf/10.1515/pielxxiw-2017-0019.
- https://senamina.pl/pacjent/.
- https://spokojwglowie.pl/leki-nocne/.
- Werz M.A., Pita I.L., Zespoły padaczkowe.
- Skalski M., Wybrane zagadnienia z medycyny snu, https://ppm.wum.edu.pl/docstore/download/WUMf204a3c719f34eaf8ac46ddd846a4fb1/7ae33a49-b12e-4917-8610-71954fb41515-wcag.pdf
