Jednym ze znanych zaburzeń snu jest lunatykowanie – potoczna nazwa somnambulizmu czy też sennowłóctwa. Nieprawidłowość ta polega na wzmożonej, mimowolnej aktywności ruchowej w czasie snu. Epizody takie najczęściej dotyczą dzieci, nieco rzadziej osób w wieku dorosłym. Interesują Cię możliwe przyczyny lunatykowania, objawy i sposoby leczenia? Dowiedz się więcej na ten temat!
Na czym polega somnambulizm – krótkie wprowadzenie
W trakcie snu wiele czynności ulega wyciszeniu – ciało wiotczeje, pozostajemy w bezruchu, jesteśmy nieświadomi…. odpoczywamy. Zmiana pozycji w czasie snu, sporadyczne wymawianie słów czy drobne ruchy w trakcie marzeń sennych są zupełnie normalne. Jednak gdy wykonujemy złożone czynności, polegające np. na siadaniu, wstawaniu, chodzeniu, jedzeniu lub nawet bieganiu – mowa o somnambulizmie, znanym również pod nazwami sennowłóctwo i lunatykowanie.
Lunatykowanie jest zaburzeniem snu. W zależności od zaawansowania problem ten może być niebezpieczny dla lunatyka, a także osób z jego najbliższego otoczenia. W trakcie trwania epizodu lunatykowania osoba chora nie ma kontroli nad swoim zachowaniem i nie rozpoznaje otoczenia – może się potykać, upadać, wykonywać ruchy agresywne.
Co to jest lunatykowanie zgodnie z klasyfikacją zaburzeń snu?
Zgodnie z podstawowym podziałem zaburzeń snu lunatykowanie jest jedną z głównych podkategorii parasomnii, czyli nieprawidłowych lub niepożądanych zachowań – takich, które nie powinny odbywać się w czasie snu. Innymi zaburzeniami snu z tej podkategorii są lęki nocne, wybudzenia z dezorientacją i zaburzenia jedzenia w trakcie snu. Somnambulizm występuje w fazie snu głębokiego NREM. W grupie parasomnii znajdują się także nieprawidłowości występujące w fazie REM, w obu etapach snu jednocześnie, lub nieskategoryzowane.
Wyjaśniając, u osób zdrowych sen głęboki jest ostatnim stadium fazy NREM, czyli snu wolnofalowego (wolnych ruchów gałek ocznych). Etap ten następuje mniej więcej po godzinie od momentu zaśnięcia i powtarza się cyklicznie, przerywany znacznie krótszymi fazami REM, w których występują marzenia senne, a organizm pozostaje w czuwaniu.
Łącznie cykle NREM stanowią nawet ok. 80% całego snu, z czego tylko niewielka część to sen bardzo głęboki. W czasie fazy wprowadzającej do głębokiego snu, określanej także jako stadium trzecie NREM, a także rzeczywistego snu głębokiego (stadium czwarte), charakterystyczny jest spadek aktywności fal mózgowych, ciśnienia, temperatury i zużycia glukozy, a także spowolnienie skurczów serca i oddechów. Tuż po tej fazie następuje krótka faza REM. To właśnie w tym czasie najczęściej ujawniają się różnego rodzaju parasomnie, w tym somnambulizm, który bywa porównywany do niepełnego wybudzenia się – osoba chora może wykonywać różne czynności, ale pozostaje nieświadoma i nie pamięta ich po przebudzeniu.
W jaki sposób może się objawiać sennowłóctwo?
Pierwsze objawy somnambulizmu występują najczęściej w wieku dziecięcym, ale mogą dotyczyć także osób dorosłych. Zdarza się, że symptomy dotyczące dzieci stopniowo ustępują w okresie dojrzewania. Jeśli natomiast pojawiają się u starszych pacjentów, konieczne jest ich różnicowanie m.in. z napadami padaczki. Do objawów lunatykowania należy m.in.:
- siadanie na łóżku,
- rozglądanie się dookoła,
- chodzenie po pokoju,
- zaburzenia oceny, np. niewyraźne mówienie, mamrotanie,
- wykonywanie czynności automatycznych, np. jedzenie, mówienie, ubieranie się w czasie snu,
- niekiedy zdarzają się gwałtowne ruchy, np. bezcelowe bieganie po pokoju, próby ucieczki,
- wykonywanie czynności pozbawionych sensu, np. otwieranie okien i wspinanie się po meblach,
- chory może chodzić po mieszkaniu, jakby czegoś poszukiwał,
- niekiedy w trakcie lunatykowania wykonuje się rutynowe działania w nieprawidłowy sposób, np. wychodzenie z pokoju przez okno, przygotowywanie posiłków, oddawanie moczu w niewłaściwym miejscu,
- osoba lunatykująca może mieć otwarte oczy i wydawać się świadoma;
- lunatyk najczęściej ma obojętny wyraz twarzy,
- stwierdza się brak reakcji nawet na intensywne bodźce zewnętrzne,
- ruchy zwykle są powolne, niezdarne,
- dezorientacja po wybudzeniu.
Ponadto lunatykowanie często występuje jednocześnie z innymi rodzajami zaburzeń snu, m.in. takimi jak lęki nocne, koszmary senne, wybudzanie z dezorientacją lub zaburzenia zachowania w czasie snu. W większości przypadków somnambulik nie pamięta, co działo się w nocy. Jednak w przypadku ludzi dorosłych zdarza się, że są oni w stanie opisać, co robili w trakcie epizodu somnambulizmu. Niekiedy zapamiętane informacje są bardzo szczegółowe, ale częściej są to tylko wybiórcze fragmenty.
Lunatykowanie – przyczyny psychosomatyczne, genetyczne i środowiskowe
Niestety wciąż nie ustalono konkretnej przyczyny lunatykowania. Wiadomo jednak, że ten rodzaj zaburzenia snu ma podłoże genetyczne – w przypadku stwierdzenia przypadków parasomnii w rodzinie występuje znacznie większe prawdopodobieństwo somnambulizmu.
Przypadłość ta znacznie częściej występuje u dzieci, dlatego też jej etiologię wiąże się z niedostatecznym rozwinięciem układu nerwowego. Z kolei czynniki środowiskowe nie są raczej wymieniane jako powód lunatykowania, ale jako najczęstsze przyczyny wyzwalające takie epizody. Wśród czynników takich wymienia się m.in.:
- przewlekły stres, przemęczenie,
- niedostateczna ilość i niska jakość snu,
- niedbałość o higienę snu,
- nieprawidłowości w obrębie górnych dróg oddechowych powodujące zaburzenia oddychania w trakcie snu,
- jedzenie ciężkostrawnych, obfitych posiłków w godzinach wieczornych,
- spożywanie alkoholu i dużej ilości kofeiny,
- nadużywanie substancji psychoaktywnych,
- przyjmowanie niektórych leków,
- schorzenia ogólnoustrojowe, głównie odpowiadające za zaburzenia hormonalne.
O jakiej porze nocy i jak często zwykle pojawiają się epizody sennego chodzenia?
Pojedynczy epizod lunatykowania najczęściej trwa 10–20 minut, niekiedy dwa razy dłużej lub zaledwie kilkadziesiąt sekund. Zdarza się, że dolegliwość ta pojawia się w trakcie drzemki w ciągu dnia, ale znacznie częściej osoba chora lunatykuje na 1–3 godziny od momentu zaśnięcia. Częstość występowania epizodów lunatykowania jest bardzo zróżnicowana. Niekiedy napady pojawiają się kilka razy w tygodniu, innym razem sporadycznie, np. 1–2 razy w miesiącu lub znacznie rzadziej.
Jak postępować? Czy można budzić lunatyka?
W większości przypadków osoba chora po epizodzie lunatykowania sama wraca z powrotem do łóżka i jest w stanie normalnie zasypiać. Niebezpieczne sytuacje zdarzają się niezwykle rzadko, ale trzeba mieć świadomość, że lunatyzm jest poważnym schorzeniem, dlatego istnieje duże ryzyko dla zdrowia zarówno lunatyka, jak i osób z jego najbliższego otoczenia. Ważne jest więc, aby zadbać o odpowiednie warunki otoczenia.
Przede wszystkim należy dopilnować, aby okna i drzwi w sypialni były zamknięte tak, aby osoba lunatykująca nie mogła jej opuścić w sposób nieprawidłowy, zagrażający życiu. Warto usunąć ruchome przedmioty, o które można się potknąć, a także zabezpieczyć ostre krawędzie w pokoju.
Osoby w trakcie epizodu sennowłóctwa nie można budzić. Mogłoby to wprowadzić ją w stan ogromnej dezorientacji i niepokoju, a nawet wyzwolić zachowania agresywne. Należy więc zachować spokój, mówić szeptem i nie wykonywać szybkich ruchów. Bliscy somnambulików wiedzą, że można jedynie spróbować odprowadzić ich z powrotem do łóżka, ostrożnie kierując ich w odpowiednim kierunku.
Lunatykowanie – do jakiego lekarza się zgłosić?
W przypadku lunatykowania należy udać się do lekarza. W pierwszej kolejności powinien być to lekarz rodzinny, który wskaże dalsze, konieczne kroki. W części przypadków należy skonsultować się z lekarzem psychologiem lub psychoterapeutą. Niekiedy wskazana jest też pomoc laryngologa, neurologa lub innego specjalisty.
Na czym polega diagnoza i leczenie tego rodzaju parasomnii?
Aby sklasyfikować rodzaj i przyczynę zaburzenia snu, należy udać się do specjalisty. W diagnostyce lunatykowania ważny jest wywiad z pacjentem, a raczej z osobami z jego najbliższego otoczenia. Na podstawie obserwacji i wywiadu można potwierdzić lub wykluczyć przypadki somnambulizmu w rodzinie, a także stwierdzić występowanie objawów uznawanych za podstawowe kryteria w diagnostyce somnambulizmu. Natomiast wśród wykorzystywanych badań wymienia się głównie metody, które pozwalają odróżnić sennowłóctwo od innych zaburzeń, np. polisomnografią.
Jak do tej pory nie zostały opracowane wytyczne dotyczące leczenia w przypadku lunatyków. Zawsze to lekarz decyduje o koniecznym postępowaniu, które każdorazowo powinno być dobierane indywidualnie. Zwykle można kontrolować somnambulizm, przestrzegając podstawowych zasad higieny snu. Przede wszystkim należy kłaść się i wstawać o regularnych porach, dbać o sprzyjające warunki otoczenia i unikać czynników wyzwalających napady lunatykowania. Jeśli „nocne chodzenie” jest szczególnie intensywne i zagraża pacjentowi lub osobom z jego otoczenia, niekiedy stosuje się też leczenie farmakologiczne.
Lunatykowanie – FAQ
Z jakiego powodu się lunatykuje?
Lunatykowanie, znane również jako somnambulizm, najczęściej występuje w fazie głębokiego snu i prawdopodobnie ma podłoże genetyczne. Z kolei do czynników, które zwiększają ryzyko lunatykowania, można zaliczyć stres, brak snu, nieprawidłowa higiena snu, używanie niektórych leków, spożycie alkoholu lub inne zaburzenia snu, takie jak bezdech senny. Lunatykowanie częściej dotyczy dzieci, ale może występować także u dorosłych.
Dlaczego nie powinno się budzić lunatyka?
Budzenie lunatyka może być niebezpieczne zarówno dla niego, jak i dla osoby budzącej, ponieważ może on zareagować zdezorientowaniem lub agresją. Lunatyk zwykle nie jest świadomy swojego otoczenia i może mieć trudności z natychmiastowym rozpoznaniem sytuacji, co może prowadzić do niekontrolowanych sytuacji z jego udziałem. Zamiast budzić, lepiej delikatnie i bezpiecznie nakierować lunatyka z powrotem do łóżka.
Czy lunatyk pamięta, co robił?
Lunatyk zazwyczaj nie pamięta, co robił podczas epizodu lunatykowania. Dzieje się tak, ponieważ epizody te występują w fazie głębokiego snu, w której świadomość i pamięć są ograniczone. Po przebudzeniu lunatycy często są zdezorientowani i nie mają wspomnień z wydarzeń, które miały miejsce podczas lunatykowania.
Źródła:
- Andrzejczak B., Gmitrowicz A.: Wybrane zagadnienia z medycyny snu dzieci i młodzieży. Postępy Psychiatrii i neurologii 2013; 22(1), 61–66. http://www.fpn.ipin.edu.pl/aktualne/2013/4/06_PPiN_01-2013.pdf (data odczytu: 10.06.2024).
- Fliciński J., Żarowski M., Cieślik M., Steinborn B.: Somnambulizm – opis przypadku. https://neurologia-dziecieca.pl/neurologia_40-91-99.pdf (data odczytu: 10.06.2024).
- Fliciński J., Steinborn B.: Somnambulizm u dzieci. Vol. 20/2011, nr 40. https://child-neurology.eu/neurologia_40-69-78.pdf (data odczytu: 10.06.2024).
- Gajda E., Wanot B., Biskupek-Wanot A.: Zaburzenia snu. http://212.87.236.17:8080/Content/6261/4_Gajda_Wanot_Biskupek-Wanot_Problemy.pdf (data odczytu: 10.06.2024).
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/lista/99593,somnambulizm-sennowloctwo (data odczytu: 10.06.2024).
- https://podyplomie.pl/pediatria/25817,somnambulizm-u-dzieci-czyli-lunatykujacy-pacjent-u-pediatry (data odczytu: 10.06.2024).
