Parasomnia – rodzaje, przyczyny i leczenie nietypowych zachować podczas snu

Aby sen był efektywny, czyli zapewniający organizmowi pełną regenerację, musi nie tylko trwać odpowiednio długo, ale powinien też być jakościowy. Parasomnia to grupa wielu zaburzeń pierwotnych, które oddziałują negatywnie na jakość odpoczynku. Są to wszelkie nieprawidłowe zachowania podczas snu, takie jak np. koszmary i lęki nocne, lunatykowanie czy zgrzytanie zębami. Dowiedz się więcej na ten temat!

Czym jest parasomnia?

Parasomnie to grupa zaburzeń snu charakteryzujące się występowaniem niechcianych i mimowolnych zachowań w trakcie snu, w czasie przechodzenia ze stanu czuwania w sen, a także w momencie wybudzania się organizmu ze snu.

Przyjmuje się różne systemy klasyfikowania zaburzeń snu, dzieląc je m.in. na wtórne i pierwotne. W podkategorii pierwotnych nieprawidłowości wymienia się dyssomnie, które wpływają na jakość oraz ilość snu, a także parasomnie, oddziałujące głównie na jego jakość. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Zaburzeń Snu ICSD-2 wyróżnia się 3 grupy parasomnii, wśród których znajduje się 15 różnych zaburzeń. Tego rodzaju zaburzenia występują zarówno u osób dorosłych, jak i dzieci.

Parasomnia – objawy i wpływ na fazy snu

Parasomnia to nieprawidłowe zachowania w trakcie snu, co rozumie się jako różnego rodzaju:

• mimowolne ruchy ciała;
• odczucia, doznania;
• złożoną, niewłaściwą podczas snu aktywność.

W zależności od tego, z jakim rodzajem parasomnii mamy do czynienia, zaburzenia mogą dotyczyć różnych faz snu. Przybliżając, gdy śpimy, nasz organizm przechodzi przez kilka etapów powtarzających się cyklicznie. Naprzemiennie trwają fazy snu NREM i REM. Pierwsza z nich dodatkowo dzieli się na kilka etapów, które rozpoczynają się od latencji (czasu zasypiania). Kolejno następuje przygotowanie do głębokiego snu, wprowadzenie do niego i właściwy sen głęboki, określany również jako sen wolnofalowy, inaczej o wolnych ruchach gałek ocznych. Łącznie fazy te trwają od 80 do 100 minut i są przedzielone snem REM – stadium o szybkich ruchach gałek ocznych trwającym początkowo ok. 15 minut, w którego trakcie sen staje się mniej głęboki. Każdy kolejny cykl oznacza skrócenie fazy NREM na rzecz REM. Parasomnie mogą dotyczyć jednej bądź obu faz jednocześnie, a także wybudzania i niezdefiniowanych zaburzeń.

Ponieważ ten rodzaj zaburzeń uniemożliwia prawidłowy, ciągły sen, ma również negatywny wpływ na ogólny stan zdrowia. Niskiej jakości odpoczynek może prowadzić do obniżenia zdolności koncentracji i przewlekłego zmęczenia, a w dłuższej perspektywie zwiększa ryzyko wielu chorób. Jednak problemem bywa nie tylko zbyt mała ilość snu, ale także konsekwencje związane z różnego rodzaju zachowaniami, które w części przypadków stanowią zagrożenie dla osoby cierpiącej na parasomnie – mowa o zagrożeniu wynikającym z nieświadomie wykonywanych ruchów.

Rodzaje parasomnii w fazach snu REM i NREM

Parasomnie występujące w fazie snu NREM to m.in.:

• somnambulizm (sennowłóctwo), znane potocznie jako lunatykowanie;
• lęki nocne;
• zespół jedzenia nocnego;
• wybudzanie z dezorientacją (upojenie przysenne).

Zaburzenia pojawiające się w fazie REM:

• koszmary senne;
• paraliż przysenny;
• zaburzenia zachowania, czyli np. mimowolne ruchy.

Z kolei wśród zaburzeń dotyczących obu faz snu lub tych niesklasyfikowanych wymienia się:

• halucynacje;
• zaburzenia somatyczne, np. halucynacje w narkolepsji;
• zaburzenia w następstwie przyjmowania niektórych substancji;
• moczenie nocne – występuje głównie u dzieci.

Parasomnie fazy NREM – somnambulizm, lęki nocne i upojenie przysenne

W tym rodzaju zaburzeń wybudzania dochodzi do nieprawidłowości w momencie przejścia z fazy snu NREM do REM. W kategorii tej wyróżnia się następujące niewłaściwe zachowania:

• Somnambulizm (lunatyzm) – w fazie snu głębokiego pojawiają się złożone ruchy. Osoba chora może siadać w łóżku, wychodzić z niego, a nawet chodzić na daleki dystans. W części przypadków lunatykowaniu towarzyszy uczucie lęku. Nagłe wybudzenie ze snu może skutkować dezorientacją. Chory może nawet zareagować agresywnie, dlatego niewskazane są próby przebudzania. Zwykle chorzy nie pamiętają epizodów sennowłóctwa.
• Lęki nocne – w tym przypadku dochodzi do zaburzeń w fazie snu głębokiego, objawiających się silnym lękiem, któremu często towarzyszy krzyk i płacz. Co ciekawe, w trakcie ataku lęku osoba chora wciąż śpi i chociaż może sprawiać wrażenie przebudzonej, to nie odzyskuje pełnej świadomości i po przebudzeniu lub ponownym zaśnięciu nie pamięta, że ten lęk w ogóle się pojawił.
• Wybudzanie z dezorientacją, inaczej upojenie przysenne – jest to niepełne wybudzenie w fazie głębokiego snu NREM, któremu towarzyszy dezorientacja, mówienie bez sensu i brak reakcji na bodźce z otoczenia – osoba chora zwykle nie reaguje na pytania i polecenia. Osoba chora często odczuwa niepokój i lęk. Każde wybudzenie ze snu u osób zdrowych cechuje się podobnym stanem, jednak trwającym zwykle kilka, maksymalnie kilkanaście sekund. Z kolei przy zaburzeniu stan taki może utrzymywać się nawet kilka minut.

Zaburzenia zachowania w czasie snu REM – paraliż przysenny i koszmary senne

Ten rodzaj zaburzeń występuje w fazie REM, dlatego też epizody niewłaściwych zachowań zwykle nasilają się w drugiej połowie nocy, kiedy faza ta ulega wydłużeniu. Mają one związek z marzeniami sennymi, które również występują w tym czasie. Wśród zaburzeń zachowania w fazie REM wymienia się głównie:

• Koszmary senne – są to sny negatywne, którym często towarzyszy strach. Osoby cierpiące z powodu koszmarów sennych mogą niechętnie kłaść się do snu, co istotnie skraca ilość snu.
• Paraliż przysenny – w tym przypadku w momencie zasypiania lub wybudzania ze snu dochodzi do epizodu paraliżu sennego, czyli braku możliwości poruszania się pomimo pozostawania w świadomości. Porażenie przysenne powoduje bardzo silny stres. Mogą mu towarzyszyć również halucynacje.
• Zaburzenia zachowania w trakcie snu – nieprawidłowości takie polegają na fizycznym, aktywnym przeżywaniu snów. Prawidłowo podczas snu układ ruchowy pozostaje rozluźniony. Natomiast w trakcie epizodu nieprawidłowych zachowań osoba chora np. próbuje łapać nieistniejące przedmioty, zmienia pozycję, zachowuje się irracjonalnie. Tego rodzaju zaburzenia pojawiają się głównie wśród dorosłych, zwłaszcza u osób po 50. roku życiu.

Inne nieprawidłowe zachowania obniżające jakość snu

Jako często diagnozowane, nieprawidłowe zachowania występujące w trakcie snu wymienia się także m.in.:

• Bruksizm (zgrzytanie na zębach) – za zgrzytanie zębami podczas snu odpowiada nadmierne napięcie mięśni żwaczy. Jako przyczyny tego schorzenia wymienia się głównie długotrwały stres i wady zgryzu. Nieleczona przypadłość może prowadzić m.in. do uszkodzenia zębów i starcia koron zębowych.
• Zespół niespokojnych nóg – objawia się mrowieniem, pieczeniem i drętwieniem nóg, które wymusza poruszanie kończynami.

Problemem z kategorii parasomnii jest też m.in. chrapanie czy mówienie przez sen.

Na czym polega leczenie parasomnii?

Jak widać, istnieje wiele rodzajów parasomnii. Leczenie zależy od ich charakteru, a także przyczyn. Część z nich może mieć podłoże dziedziczne, inne przyjmują postać zaburzeń nabytych, np. jako objaw zespołu stresu pourazowego, a jeszcze inne mają nieznaną etiologię. W niektórych przypadkach wskazana jest pomoc terapeuty. Niekiedy zastosowanie znajduje również leczenie farmakologiczne, np. przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych i/lub uspokajających.

Warto też przestrzegać zasad higieny snu, które obejmują m.in. spanie o stałych porach, dbałość o odpowiednie warunki otoczenia czy zdrową dietę. Nieregularność snu może nasilać parasomnie, ale w części przypadków nie udowodniono związku między naturalnymi metodami a skutecznością leczenia, dlatego podstawą jest diagnostyka i prowadzenie leczenia pod okiem specjalisty.

 

Parasomnie — FAQ

Czy parasomnie się leczy?

Dziwaczne zachowania podczas snu, nazywane parasomnią, można leczyć, a wybrane metody zależą od rodzaju i nasilenia objawów oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Dużą poprawę może przynieść m.in. terapia behawioralna, farmakoterapia i zmiany w stylu życia. W niektórych przypadkach do poprawy jakości snu i zmniejszenia występowania parasomnii przyczynią się skuteczne zarządzanie stresem oraz unikanie czynników nasilających dokuczliwe objawy występujące podczas snu.

Jak przebiega leczenie parasomnii?

Leczenie zaburzonych zachowań podczas snu rozpoczyna się od zdiagnozowania przyczyn — w tym celu lekarz może zaproponować m.in. wykonanie badania snu lub prowadzenie dziennika snu, pomocnego w identyfikacji czynników wyzwalających. Następnie, w zależności od przypadku, specjalista dobiera i zleca konkretną ścieżkę postępowania. Zazwyczaj leczenie polega na terapii poznawczo-behawioralnej, nauce zdrowych nawyków, technik relaksacyjnych i prawidłowej higieny snu, krótkotrwałego stosowania środków farmakologicznych oraz zdiagnozowaniu i podjęciu leczenia chorób towarzyszących, które nasilają objawy.

Co zrobić na lęki nocne?

Odpowiednie postępowanie najczęściej zleci lekarz lub terapeuta. Konieczne może okazać się podjęcie terapii behawioralno-poznawczej. Ponadto osoba dotknięta lękami nocnymi powinna wprowadzić różne techniki relaksacyjne, aby złagodzić napięcie mięśniowe i poziom stresu przed spaniem. Warto również zadbać o odpowiednią higienę snu.

 

Źródła:

1. Skalski M.: Sen i jego zaburzenia. https://www.termedia.pl/Sen-i-jego-zaburzenia,8,364,1,1.html (data odczytu: 25.04.2024).
2. Ziółkowska-Kochan M., Kochan J., Pracka D., Dróżdż W., Borkowska A.: Bruksizm – problem interdyscyplinarny. Czas. Stomatol., 2007, LX, 6, 391–H397. https://www.researchgate.net/profile/Alina-Borkowska/publication/238757063_Bruksizm_-_problem_interdyscyplinarny_Bruxism_-_a_multidisciplinary_problem/links/00b49529f3ad4cf04c000000/Bruksizm-problem-interdyscyplinarny-Bruxism-a-multidisciplinary-problem.pdf (data odczytu: 25.04.2024).
3. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/79966,parasomnie (data odczytu: 25.04.2024).
4. https://podyplomie.pl/wiedza/pediatria/1465,parasomnie (data odczytu: 25.04.2024).